Hulpverlening en vertrouwen in God

Hierbij graag een vraag aan een (christelijke) hulpverlener. De laatste tijd heb ik veel vragen over hulpverlening bij psychische problemen en hoe het geloof daar een rol bij kan/moet spelen. Als je kijkt naar het ontstaan van psychische ziektebeelden vind ik het lastig om te zien waar de oorzaak ligt. Natuurlijk spelen verschillende oorzaken mee, zoals erfelijkheid, life-events, hoe je jeugd is geweest, etc. Maar in hoeverre speelt bijvoorbeeld demonie mee? Dan heb ik het niet eens per se over een ziektebeeld als schizofrenie waar je bijvoorbeeld stemmen hoort, maar dan kijk ik al naar een depressie of persoonlijkheidsstoornis.

De reden dat ik deze vraag stel is omdat de volgende vraag dan is waar je op de hulpverlening in gaat zetten. Natuurlijk is het belangrijk om te ‘graven’ in het verleden om te zien of er in de copingsstijlen iets verkeerd is gegaan; maar stel dat er demonie aan te pas is, hoe zou je daar dan mee om moeten gaan? Als je God bidt of iemand genezen kan worden van psychische ziekten, dan lijkt het me niet verantwoord om daar géén hulpverlening bij te voegen. Maar in hoeverre is er dan juist geen vertrouwen op God? Want als iemand een been breekt kan je ook bidden om genezing, maar lijkt het me ook verstandig om naar het ziekenhuis te gaan (hoewel psychische klachten weer heel anders zijn dan fysieke klachten, i.v.m. eventuele demonie).

Deze vraag stel ik omdat ik zelf mij nu in de hulpverlening bevind; zowel als cliënt als beginnend professional. Natuurlijk wil God hulpverlening gebruiken, maar voor mijzelf voelt het toch als een gebrek aan vertrouwen naar God toe.

Beste vragensteller,

Je vraag is een beetje een kluwen van allerlei aspecten die aan elkaar gelinkt zijn. Ik zal proberen ze wat te ontwarren en te belichten vanuit Bijbels perspectief.

In het verleden zijn psychische/psychiatrische aandoeningen maar al te gemakkelijk onder één noemer geplaatst met geloofszaken. Er werd een tweedeling gesuggereerd tussen het lichamelijke enerzijds en het ‘geestelijke’ -waaronder zaken van geloof en psyche werden gerekend- anderzijds. Gelukkig komt in dat laatste steeds meer onderscheid, hoewel er geen absolute scheiding tussen psyche en geloof [ziel] aangebracht kan en mag worden. Daarvoor zit het geloofsleven te veel verweven met gemoedsaandoeningen, ervaringen, enz. Toch is enig onderscheid wel nodig, als we belijden dat de ziel onsterfelijk is. We geloven dat het aardse lijden ophoudt na de dood. Wanneer psychisch lijden onlosmakelijk verbonden zou zijn aan de onsterfelijke ziel, zou psychisch lijden dus ook een dimensie van oneindigheid hebben. Dat zou als uiterste consequentie hebben dat iemand met een psychiatrische aandoening nooit zalig zou kunnen worden. Dat lijkt me in het licht van de Bijbel onhoudbaar. Juist allen die vermoeid en belast zijn worden door de Heiland uitgenodigd om door Hem die ware rust geschonken te krijgen!

Zoals je zelf al aangeeft mag een christen bidden om genezing in geval van ziekte. Ik zou bijna zeggen: hij kan niet anders dan in het gebed vluchten tot de Hemelse Geneesheer. Bij Hem mogen en kunnen we altijd terecht  om te vragen of Die ons met Zijn Geest wil ondersteunen in onze geloofstwijfel, in onze psychische aandoeningen en voor verlichting of herstel van lichamelijke ziektes. Onze Heere Jezus zegt immers Zelf, hoewel op dat moment meer overdrachtelijk bedoeld, dat wie gezond zijn de Medicijnmeester niet nodig hebben, maar die ziek zijn. In de Bijbel komt duidelijk naar voren dat er bij nood, ziekte, etc. gepast gebruik van gebed, middelen en mensen gemaakt mag worden. Dus ook in geval van psychiatrische aandoeningen.

Het mag duidelijk zijn dat in geval van een lichamelijke aandoening een medisch-technische behandeling voor de hand ligt. Hoewel een christelijke levensbeschouwing van de behandelaar wellicht een prettig gevoel van herkenning zou kunnen geven, is die voor het toepassen van het juiste behandelprotocol in ‘technische’ zin niet essentieel.

In het geval van geloofsvragen, aanvechtingen van de ziel om het zo maar uit te drukken, is het logisch om pastorale hulp te zoeken bij een voorganger, oudste of ambtsdrager van de eigen geloofsrichting. Die hanteert hetzelfde begrippenkader, geeft daar globaal dezelfde invulling aan, kan als geen ander aanvoelen waar de nood zit en zal (als het goed is) daarin ook de Weg kunnen wijzen. Ik ga daar nu in het kader van dit onderwerp niet verder op in.

In het geval van psychische/psychiatrische aandoeningen, is er vaak wel een verwevenheid met de levensbeschouwing van de cliënt/patiënt. Welke ideeën heeft die over mogelijke oorzaken, welke middelen (medicijnen, therapieën) mogen aangewend worden voor behandeling. Welke rol is er eventueel weggelegd voor de pastor? In zaken die zich zo breed uitstrekken over de opvattingen en belevingswereld lijkt het het meest passend om ook een hulpverlener te hebben die zich op z’n minst kan verplaatsen in deze psycho-sociale context. Die hulpverlener zal, net als bij de pastorale hulpverlener uit de vorige alinea, een taal en begrippenkader hanteren waarbij maximaal aansluiting plaatsvindt bij de belevingswereld van de patiënt. Een goed verstaander heeft maar een half woord nodig...

De suggestie is vaak gedaan dat een (strikt) Bijbelse opvoeding en opvatting een voedingsbodem zou zijn voor psychiatrische ziektebeelden. Waarschijnlijk is er wel een verband als het gaat om een onevenwichtige Bijbeluitleg, maar in feite heeft elke onevenwichtige ‘doctrine’ dit gevaar in zich. Veeleer is er echter sprake van een hoger en dieper geluk als mensen zich bevrijd weten van hun zondelast en perspectief hebben op de eeuwige heerlijkheid. Veel psychiatrische aandoeningen zijn intrinsiek, de ‘aard van het beestje’. Als één van de ouders een psychische aandoening heeft, kan zo’n 10 procent van de kinderen hier ook mee behept zijn (met name depressiviteit, autisme, schizofrenie en angststoornissen). De sociale omgeving speelt overigens ook een niet-onbelangrijke rol, evenals de leefstijl.

Vaak wordt er een direct verband gelegd tussen zonde en ziekte. Nu is er wel een algemeen verband: door de zondeval is er allerhande ellendigheid in de wereld gekomen en tot de wederkomst van Christus heeft de mensheid hiermee te maken. Maar Christus laat ons ook zien dat er over het algemeen geen rechtstreeks verband is tussen een bepaalde zonde en een bepaalde ziekte. Hier is al eens iets over geschreven op RefoWeb: 'Ziekte niet van God'

Tegelijkertijd leven we in een gebroken wereld, waarin we soms erg ver af zijn van de ideale situatie in het paradijs. Mensen kunnen behept zijn met de ergste kwalen en daar hun leven lang strijd mee voeren, ook een geestelijke strijd. Want het gebed om genezing wordt lang niet altijd op de door ons gewenste tijd en wijze verhoord. Is dat dan een gebrek aan geloof?

Eén van de grootste apostelen was Paulus. Hij had erge last van een ‘scherpe doorn in zijn vlees’. Er is veel gespeculeerd wat dat nu mocht zijn. Was het een lichamelijke handicap? Was het zijn geaardheid? Paulus laat er alleen over los dat het een “engel des satans” is. Bepaald geen geringe zaak!  Paulus heeft hierover driemaal gebeden of hij hier verlost van mocht worden. En is het gebeurd? Nee, hij kreeg van God te horen dat hij genoeg moest hebben aan Zijn genade.

Maar, in het licht van de opmerkingen van de vragensteller over demonie: ook Paulus ervoer kennelijk de kracht van de duivel in zijn bestaan. En de Heere Jezus heeft tijdens Zijn rondwandeling op aarde vele zieken genezen en duivelen uitgeworpen, zo kunnen we in de Evangeliën lezen. Het genezen van ziekten met demonische oorsprong wordt hierbij in één adem genoemd met andere, lichamelijke aandoeningen. We moeten er dus voor waken om die aandoeningen te veel een aparte ‘status’ te geven.

Of het nu gaat om een kwelling van lichaam, geest of ziel, we mogen de Heere altijd smeken om Zijn nabijheid, om Zijn versterking en onder de conditie van “Uw wil geschiedde” ook om Zijn genezing. De Bijbel leert ons, en dat wordt bevestigd door de praktijk, dat zo’n gebed soms spoedig wordt verhoord, maar meestal op een later moment en op een andere wijze dan de bidder voor ogen stond.

De Heidelbergse Catechismus verwoordt (in het kader van de voorzienigheid van God) dat zo beeldend dat ook ziekte ons van Zijn Vaderlijke Hand ons toekomt. Daarbij moeten we in tegenspoed geduldig zijn. Dat pleit echter niet voor een passieve, defaitistische houding. We hebben de plicht tot een gezonde levensstijl en het voorkomen of behandelen van ziektes, zowel somatische als psychische aandoeningen.

Daarnaast mag ook gebeden worden of mensen en middelen gezegend mogen worden. Dat is geen teken van ongeloof. Wonderen voltrekken zich niet altijd op spectaculaire wijze, maar vaak zo ‘gewoon’ en zo frequent dat wij ze niet meer als wonderen zien. En toch mogen we overal de hand van God in (h)erkennen. Ondertussen waart de duivel ook nog rond als een briesende leeuw en verslaat zijn duizenden. Wat is de wapenrusting van het geloof daarom nodig om de satan te weerstaan.

Je schrijft bijna terloops dat je zelf als cliënt je in de hulpverlening bevindt. Ik wens je daar sterkte bij en hoop dat de Heere je de kracht geeft om indien mogelijk te genezen en, indien dat niet mogelijk blijkt te zijn, net als Paulus genoeg te mogen hebben aan Zijn genade! Zo mag je tot zegen zijn voor de cliënten die aan je zorgen worden toevertrouwd. Wees niet te snel bang voor een gebrek aan vertrouwen. Van de Heere kan nooit teveel verwacht worden. Ora et labora.

Johan Boeijenga

Dit artikel is beantwoord door

J. Boeijenga

• Geboortedatum:
  26-05-1958
• Kerkelijke gezindte:
  Hersteld Hervormd
• Woon/standplaats:
  Nunspeet
• Status:
  Actief

66 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven