Knielen in de kerk

Ds. G.K. Terreehorst | 2 reacties | 17-04-2025| 15:58

Waarom knielen we eigenlijk niet (meer) in de kerk (HHK o.a.) tijdens het bidden? Dit is toch wat er zo vaak in de Bijbel staat? En is dit niet juist de meest eerbiedige houding die God ook zelf aangeeft in Zijn Woord? En waarom dan niet in Zijn eredienst? Hij geeft toch zelf aan hoe Hij geëerd wil worden? Waarom doen we dit niet (meer)?

Beste vragensteller,

Dat is een goede vraag die je stelt. In de Bijbel lezen we regelmatig dat er geknield wordt tijdens het gebed. Salomo knielt voor de Heere bij de inwijding van de tempel, terwijl hij zijn handen opheft (1 Koningen 8:54). Daniël knielt driemaal daags voor God als hij gaat bidden (Daniël 6:10). Paulus en de ouderlingen van Efeze knielen op het strand bij Miléte als ze samen bidden (Handelingen 20:36). Ook de Heere Jezus knielt neer voor Zijn hemelse Vader in de hof van Getsémané (Lukas 22:41).

Dit betekent echter niet dat dit de enige gebedshouding in de Bijbel is. Integendeel. Van de Farizeeër en de tollenaar lezen we dat ze tijdens het gebed staan (Lukas 18:11 en 13). Als de Heere Jezus tot Zijn Vader bidt bij het graf van Lazarus dan lezen we dat Hij Zijn ogen opheft (Johannes 11:41), de Heere Jezus lijkt hierbij te staan. Dit was ook de gebruikelijke gebedshouding van de Joden in die tijd. Hanna stond tijdens haar gebed (1 Samuël 1:26), Josafat staat als hij namens het volk tot God bidt (2 Kronieken 20:5) en ook de Heere Jezus lijkt er vanuit gegaan dat een gebed over het algemeen staande wordt gedaan (Markus 11:25). Dit staande gebed wordt vaak gecombineerd met het opheffen van de handen (Psalm 134:2, Klaagliederen 3:41). In 1 Timotheüs 2:8 lezen we zelfs de oproep dat de mannen tijdens het gebed de handen moeten opheffen, waarbij er vanuit gegaan moet worden dat ze dan ook staan. Bidden in de tijd van de Heere Jezus lijkt dus over het algemeen staande te gebeuren waarbij de handen opgeheven worden en de ogen opgeheven worden. Het vouwen van de handen en het sluiten van de ogen, zoals bij ons gebruikelijk lezen we nergens expliciet.

We lezen ook nog van andere gebedshoudingen. Andere evangelisten vertellen dat de Heere Jezus in de hof van Getsémané zich ter aarde wierp (Mattheüs 26:39). Ook op andere plaatsen lezen van deze houding die totale onderwerping of diepe nood uitdrukt (Numeri 16:22). We moeten hier denken aan iemand die echt plat op de aarde neervalt. In Nehemia 8:7 lezen we dat het volk begint met het opheffen van de handen, maar zich vervolgens met het gezicht naar de aarde neerbuigt: “En Ezra loofde de HEERE, de grote God, en heel het volk antwoordde, onder het opheffen van hun handen: Amen, amen! Zij knielden en bogen zich neer voor de HEERE met het gezicht ter aarde.” In 2 Samuël 7:18 lezen we dat David plaats neemt voor Gods aangezicht. Het hier gebruikte woord betekent over het algemeen een zittende houding. Er volgt een gebed waarin David zijn hart voor God uitstort. Dit overzicht is niet volledig, maar laat wel zien dat er niet één bepaalde gebedshouding is die leidend is of dat er een bepaalde Bijbels regel is die één gebedshouding voorschrijft. 

Toch kan de gebedshouding wel veelzeggend zijn. In Mattheüs 6:5 uit Jezus kritiek op diegenen die bidden om gezien te worden: “En wanneer gij bidt, zult gij niet zijn als de huichelaars, die graag in de synagogen en op de hoeken van de straten staan om door de mensen gezien te worden. Voorwaar, Ik zeg u: Zij hebben hun beloning al ontvangen.” Dit heeft niet zozeer met de gebedshouding te maken (staande) maar het feit dat ze het met groot vertoon op de hoek van de straat doen. Ook het gebed van de tollenaar wordt staand uitgesproken (Lukas 18:13), al slaat hij zich op de borst en durft zijn ogen niet op te heffen. De geknielde gebedshouding en helemaal de houding waarin met zich liggend (!) met het gezicht op de aarde uitstrekt lijkt vooral onderwerping en schuldbesef uit te drukken. Lofprijzing werd dan weer vaak met opgeheven handen gedaan (Psalm 134:2). De gebedshouding van Jezus in Getsémané is uitdrukking van zijn grote nood. Het knielen van Daniël werd gezien als een toonbeeld van onderwerping aan Gods gezag (en niet die van de koning). Onze gebedshouding is dus veelzeggend. Wie onderuitgezakt haastig een gebed doet, laat zien niet echt te beseffen tegen Wie men spreekt. Wie tijdens het gebed in de kerk bijna in slaap valt en niet ‘meebidt’ heeft ook een on-Bijbelse houding. Toch lezen we nergens dat knielen het meest eerbiedig zou zijn of het meest ‘gewenst’.

Tot zover de Bijbelse lijn. In de kerkgeschiedenis zien we ook tijdens de eredienst verschillende gebedshoudingen. Opvallend is dat volgens het concilie van Nicea in het jaar 325 het knielen op zondag tijdens de dienst juist verboden was (canon 20). Op die dag werd de opstandingsdag van de Heere Jezus herdacht en daarom moest er staande gebeden worden in een houding van lofprijzing, zo vond men. In de loop der eeuwen en ook in de Rooms Katholieke Kerk werd er tijdens de dienst juist wel geknield. De inrichting van die kerken is ook zo dat knielen makkelijker is dan (lange tijd) zitten.

Tijdens de Reformatie was men erg huiverig voor al dit soort gebruiken en vaste rituelen en verdween het gebruik. Calvijn wijst knielen niet af maar benadrukt dat het gaat om de innerlijke gesteldheid van het hart. Als er al geknield wordt moest het dus een uiting zijn van het innerlijk en niet slechts een ritueel gebruik. Deze nadruk op het innerlijk maakt dat de uiterlijke gebedshouding minder van belang wordt. De kerkgebouwen worden meer ingericht om (lang) te luisteren dan om te knielen. Het knielen lijkt vandaag de dag dus meer om praktische principiële redenen verdwenen te zijn. Alleen bij bijzondere diensten zoals een huwelijksbevestiging of de bevestiging van een predikant wordt er nog geknield. Aangezien de Bijbel knielen nergens voorschrijft lijkt dat ook geen bezwaar. Het weer invoeren zal veel gedoe geven en zal dan zijn eventuele doel voorbij sterven. Daarnaast lijkt er dus in de Bijbel en zeker in de tijd van de Heere Jezus meer staande dan geknield gebeden te worden. Er is dus geen enkele reden om zoiets vandaag in te voeren.

Overigens zijn er ook nog wel gemeenten (waaronder mijn eigen gemeente) waar de mannen tijdens het gebed gaan staan. Hierachter zit ook de gedachte van eerbied en het verschijnen voor Gods aangezicht. Te denken valt dan aan de tekst uit 1 Timotheüs 2:8 die ik eerder aanhaalde. Overigens worden de handen niet opgeheven, maar ‘gewoon’ gevouwen. Wie voor de koning verschijnt doet dat ook staande en niet onderuitgezakt. Ook is de gedachte dat met deze houding waarin de mannen staan en de vrouwen blijven zitten dat er iets uitgedrukt wordt van de scheppingsorde waarbij de man als representant van de vrouw en zijn gezin voor God verschijnt. In veel Reformatorische gemeenten staan alleen de ambtsdragers en in het buitenland is het soms gebruikelijk dat de gehele gemeente gaat staan. Ook dit lijkt mij dus een zaak van middelmatig belang waarover verschillend gedacht kan worden. Elders op Refoweb zijn er meer artikelen te vinden over het staan tijdens het bidden in de kerk. 

Tenslotte is dus ook ons gebruik om met gesloten ogen en gevouwen handen te bidden niet letterlijk in de Bijbel terug te vinden. Wel is ook hier goed te begrijpen waarom we dit doen. Het sluiten van de ogen zorgt voor concentratie en het vouwen van de handen drukt uit dat we al ons werk even neerleggen en ons toewijden aan het gebed. Telkens is dus meer van belang dat we beseffen waarom we het doen zoals we het doen, dan dat het op één bepaalde manier moet. Ook is de houding van ons hart meer van belang dan onze uiterlijke gebedshouding.

Het is een heel verhaal geworden en er valt nog meer over te zeggen. Samenvattend komt het antwoord hier op neer:

1. Er is in de Bijbel niet één vaste gebedshouding die voorgeschreven is of die het meest eerbiedig is;

2. Als er al gekozen moet worden dan lijkt de staande houding nog de meeste Bijbelse grond te hebben en was ook in de tijd van Jezus het meest gebruikelijk;

3. De zittende houding lijkt vooral praktisch gevolg van het feit dat we tijdens de dienst zitten en het vouwen van de handen en sluiten van de ogen is ook een door de eeuwen gegroeid gebruik;

4. De innerlijke gebedshouding van ons hart is belangrijker dan de uiterlijke houding.

Ds. G. K.  Terreehorst

Dit artikel is beantwoord door

Ds. G.K. Terreehorst

• Geboortedatum:
  23-05-1986
• Kerkelijke gezindte:
  Hersteld Hervormd
• Woon/standplaats:
  IJsselmuiden-Grafhorst
• Status:
  Actief

61 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven