Drie opmerkelijke dieren: de Leviathan, de Behemoth en de Ziz

In de OT-geschriften komen drie opmerkelijke dieren voor: de Leviathan, de Behemoth en de Ziz. De eerste twee komen wij tegen in het Bijbelgeschrift Job, terwijl de Ziz eerder uit een verwijzing uit Psalm 50:11 en 80:14 komt. Ziz wordt ook wel de koning van de vogels genoemd, zoals Leviathan de koning van de vissen is en Behemoth de koning van de zoogdieren. Wat is nu wel en wat is nu niet waar? God spreekt Job toe vanuit de storm toe en toont Job Zijn almacht met name door Zijn schepping. In geen enkel museum, geschrift of fossiel kunnen wij deze dieren terugvinden. Als wij deze dieren op de dag van vandaag zouden terugvinden, zou de mens zeker de almacht van God gaan vergelijken met deze drie dieren? Waar komen deze dieren vandaan en wat is hun betekenis?

Beste vraagsteller,

De Leviathan en de Behemoth worden vermeld in Job 40-41. Het is twijfelachtig of de Ziz voorkomt in de Bijbel. De Ziz is een fabeldier uit de Joodse mythologie, een vogel die zo groot is dat als hij in het midden van het water van de oceaan kan staan en er ook nog bovenuit steekt. De vogel wordt onder andere genoemd in een midrasj op Leviticus. De Nederlandse vertalingen en nagenoeg alle verklaarders van Psalm 50:11 en 80:14 vatten het Hebreeuwse woordje ziz op als “het wild”, “het gedierte” of “wat zich beweegt” (in het veld).

Dat de Leviathan de koning van de vissen zou zijn en de Behemoth de koning van de zoogdieren behoort bij dezelfde Joodse fantasierijke overleveringen. Hiervoor zijn geen Bijbelse aanwijzingen, alleen dat de Leviathan de koning is van alle trotse jonge dieren (Job 41:25). De dieren worden aan het eind van het boek Job genoemd en vanwege de relatie met de voorafgaande dieren in het onderwijs van God (zoals de leeuwin, de berggeit en het paard) is het aannemelijk dat bestaande dieren bedoeld zijn. Diverse vertalingen suggereren een nijlpaard en een krokodil, maar die dieren voldoen niet aan de beschrijvingen. Zo heeft een nijlpaard slechts een klein staartje, er zijn geen bundels met spieren zichtbaar en op het dier werd gejaagd. Bovendien neemt dit dier geen bijzondere plaats in het dierenrijk in, als een van Gods meesterwerken. In ieder geval kwam tot in de koningentijd het nijlpaard voor in Israël en daarom moet men toch wel geweten hebben hoe zo’n dier er uitzag. Wanneer we ook uitgestorven dieren in onze overwegingen betrekken, lijkt bij de Behemoth een plantenetende dinosauriër meer in aanmerking te komen. Uit de vele soorten volgen hier twee typen waaraan gedacht kan worden. De brontosaurus die een grote staart had, leefde van groen voedsel en woog ongeveer 30 ton (een olifant weegt ongeveer 5 ton). De ultrasaurus die tot 18 m hoog en 30 m lang kon worden en een gewicht had van 136 ton, was ook een planteneter met een enorme staart. 

Veel uitleggers identificeren de Leviathan als een krokodil, vanuit de behoefte zich een hedendaags dier voor te stellen, maar dat levert nogal wat problemen op. Deze dieren werden gevangen genomen en gedood of getemd. Een krokodil produceert geen vlammen of rook, terwijl de beschrijving in Job eerder wijst naar een soort vuurspuwende draak. Een krokodil is aan de onderkant glad, terwijl hier sprake is van scherpe scherven die door de modder snijden. Ook is de krokodil een rivierdier, terwijl de Leviathan zich in zee begeeft en daar de diepten laat kolken. Van een krokodil kan niet gezegd worden dat hij de koning is van alle trotse dieren. Ook was men in Israël met krokodillen bekend en het is daarom onaannemelijk dat er slechts vage beschrijvingen bestonden. De Sarcosuchus imperator lijkt een betere kandidaat: een monsterlijke krokodil met een soort pantserplaten (als dakpannen) om zich heen. Hij kon tot 10 ton wegen en wel 12 m lang worden.

In mijn boek “Oorspronkelijk. Overwegingen bij schepping en evolutie” noem ik meer mogelijkheden en ook ga ik daar in op oude overleveringen van menselijke gevechten met draken en zeemonsters. Wanneer aan inmiddels uitgestorven dieren gedacht mag worden, wordt ook Job 7:12 begrijpelijker: het uitzetten van wachten tegen dergelijke zeemonsters. 

Op grond hiervan lijkt het mij niet juist om te zeggen “in geen enkel museum, geschrift of fossiel kunnen wij deze dieren terugvinden.” De Leviathan wordt trouwens ook in andere geschriften vermeld, zoals in Ugaritische kleitabletten.

Wat is de betekenis van deze grote dieren, die aan Job bekend geweest moeten zijn? In ieder geval moest Job bescheidenheid leren. Het lijkt mij ook dat deze dieren symbool staan voor gevaarlijke en kwade machten en daarmee ook voor de satanische macht waarmee Job  te maken had. God is echter machtiger!

Prof. dr. M. J. Paul
P.S. Deel 2 van je vraag staat hier.

Dit artikel is beantwoord door

prof. dr. M.J. Paul

• Geboortedatum:
  13-03-1955
• Kerkelijke gezindte:
  PKN (Hervormd)
• Woon/standplaats:
  Oegstgeest
• Status:
  Actief

262 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven