Ontoerekeningsvatbaar of zondig

Stel dat iemand door een psychische aandoening, bijvoorbeeld in een psychose, verkeerde dingen doet. Is dat dan zonde? Als bij de rechter blijkt dat iemand ontoerekeningsvatbaar was, dan wordt diegene meestal geen schuld toegekend of straf opgelegd (of alleen een tbs-behandeling i.p.v. straf).

Ik vraag me af of de Heere dan ook (met eerbied gesproken) iemand ontoerekeningsvatbaar kan verklaren. En dan bedoel ik niet voor alle zonden, maar echt specifiek de verkeerde daad of daden die in de psychose gedaan zijn, dus als gevolg van waanbeelden e.d. Ik kan zelf niet direct een passage uit de Bijbel bedenken die hier op in gaat, vandaar deze vraag.

Je stelt een heel scherpe vraag, waarin een groot probleem schuil gaat. We kunnen op twee manieren omgaan met bijvoorbeeld psychotische mensen. De eerste manier is: wat iemand niet heeft, kan hij ook niet gebruiken. Dat kan gaan over iemands inzicht, of een mate van zelfbeheersing, of een goed gevolg van de opvoeding. Maar bij een psychose heeft men ook iets wat anderen niet kennen. Denk aan het Down syndroom. Nu is dit juist het tegendeel van een psychose, maar we zouden mongolie in de meeste gevallen geen verantwoordelijkheid toekennen. Bedenk eens hoe de Heere Jezus zelfs met publiek bekend staande zondaren omging. Hij greep bij deze mensen niet verwijtend of niet alleen verwijtend in, maar Hij bedoelde de zonden te bedekken, echter niet goed te praten. Een uiterst barmhartige benadering. Toch rekende Hij de zonde wel aan. Hij sprak: “Ga heen en zondig niet meer, opdat u niet wat ergers overkome.” Daarin zouden we weer een benadrukken van iemands verantwoordelijkheid kunnen lezen. Gods Woord kent zeker ook de gedachte dat iemand geoordeeld zal worden naar zijn werken, de een zwaarder dan de ander, omdat die ene zondigde tegen beter weten in.

De andere benadering is de regel: oog om oog, tand voor tand. Hier ligt een zwaar accent op het verband tussen zonde en adequate straf. Zo ligt het in heel het Oude Testament, denk aan Adam, Achan, Achab, enz. Maar: deze lijn ontbreekt ook weer niet in het NT.

Nu gaat het over een psychose. Iemand kan een lichamelijke kwaal hebben, hij kan ook een psychische aandoening hebben. Wij spreken over mensen met een beperking, in de breedste zin van het woord. Je zou een voorzichtige parallel kunnen trekken met wat de Bijbel noemt: maanziekte. Let wel, geen bezetenheid. Dan komt de verstoring van buiten, bij maanziekte ligt deze binnen de constellatie van een mens.

Een heel algemene lijn ligt in het onderscheid dat in de Bijbel gemaakt wordt tussen allerlei zondige en verkeerde daden. Reeds in het OT is er sprake van bewuste zonden (met opgeheven hand, Num.15:30) en onopzettelijke zonden (door dwaling, Lev. 22:14). Hiermee correspondeert de regel van Galaten 5:1v: “Broeders, indien ook een mens vervallen ware door enige misdaad, gij,  die geestelijk zijt, brengt den zodanige te recht met den geest der  zachtmoedigheid; ziende op uzelven, opdat ook gij niet verzocht wordt.” Let op de uitdrukking: vervallen dóór enige misdaad. Ook hier een milde bejegening van de zondaar. Ook de kerkelijke tucht gaat van dit principe uit. Er is liefde tot de zondaar, niet tot de zonde.

Dus in geval van een psychose zou ik willen pleiten voor vergevende liefde. Ook voor straf? Niet als vergelding, maar als opvoeding.

In de oude theologie werd het volgende onderscheid gemaakt als het gaat over goddeloze denkvormen of gedachten. Deze onderscheiding leefde vooral in de kloosters, waar veel geworsteld is met ongewilde zonden en gedachten. Ook nu kunnen kinderen van God hiermee gekweld worden. Drie mogelijkheden werden gesteld: er zijn gedachten die buiten en volkomen zonder de eigen wil opkomen; deze werden niet als zonde gerekend. Dan zijn er zonden die opkomen en tegelijk verzet oproepen of die vanwege angst of depressie een spoor in ons denken trekken: dit zijn vergeeflijke zonden. Tenslotte zijn er de zonden waarin we zelf ook helemaal meegaan; deze werden als doodzonden bestempeld.

H. Bavinck ziet hierin een afzwakking van het zondebegrip. Je dreigt de ernst van de zonden te ontkennen. Maar een psychose is toch weer iets anders.

Tenslotte: benader deze mensen met liefde en begrip. Houd echter wel vast aan de verantwoordelijkheid. Ook al is deze afgezwakt of aangetast, toch heeft ieder mens nog een fractie van zelfstandig denken, tenminste als men enig inzicht en verstand heeft.

Ds. P. Roos

Dit artikel is beantwoord door

Ds. P. Roos

• Geboortedatum:
  29-10-1938
• Kerkelijke gezindte:
  Christelijk Gereformeerd
• Woon/standplaats:
  Veenendaal
• Status:
  Inactief

38 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven