Parentificatie

Ik heb een vraag aan dr. J. van der Wal (als dat mogelijk is), omdat ik in een antwoord van hem op iemand anders’ vraag veel herkende over het onderwerp 'parentificatie'. Mijn situatie is als volgt: ik ben een vrouw van in de twintig, geen relatie, werkzaam in de zorg. Opgegroeid als oudste in een wat groter gezin, met hele lieve en zorgzame ouders. Wat wel eens lastig was, was dat mijn moeder vaak overspannen was. Zij heeft in haar jeugd afschuwelijke dingen meegemaakt, daar zelf nooit hulp voor gewild. Naast alle goede dingen die ze ons meegegeven heeft (en dat is echt zo, die zijn er heel veel) was ze soms wisselvallig in goed- of afkeuring over ons. Ook sprak en praatte ze soms heel lang tegen ons, wat soms ook lastig was, omdat we toen nog niet wisten dat we haar daarin konden sturen en ook konden zeggen dat ze moest stoppen met praten, en omdat het soms weer dingen waren waar wij niet over mochten praten met anderen. Ik heb me altijd wel verantwoordelijk gevoeld voor ouders en kinderen, stond voor mijn gevoel een beetje tussen hen in. Maar dat heeft me ook geleerd om verantwoordelijkheid te dragen, wat weer waardevol is. Als klein kind heb ik een poosje in therapie gezeten, omdat ik bang en gestrest was e.d. Mijn ouders zijn er op een gegeven moment mee gestopt omdat het weer wat beter ging. De middelbare school is een paar jaar ook wat lastig geweest. Ik was angstig en somber, maar wilde toen zelf geen hulp. Mijn ouders vonden dat ook niet nodig en na een paar jaar ging het wel weer beter. De afgelopen tien jaar zijn niet altijd gemakkelijk geweest, maar ik heb me geprobeerd zoveel mogelijk te richten op het doen wat ik moest doen (wat mijn taak/verantwoordelijkheid was, wat hoorde bij mijn opleiding of werk), ongeacht hoe ik me voelde. Dat is een beetje de manier waarop ik in het leven sta en met problemen omga, waar ik vaak wel mee uitkom. Ik zie wel steeds meer dat er ook dingen zijn waar ik niet zo goed mee uit de voeten kan. Een soort chronisch schuldgevoel richting mijn moeder, waarvan ik niet goed weet of het helemaal reëel is. Ik heb niet echt zicht op mijn eigen gevoel/emoties, iets simpels als 'honger' voel ik niet als ik me focus op mijn werk, waardoor ik vergeet te eten, wat natuurlijk weer stom is. Moeite met kritiek of beoordelingen, ik weet dat het onzinnig is om je daar zo druk om te maken (en dat het als christen ook helemaal niet hoeft, omdat je waarde niet afhangt van wat anderen van je vinden), dat weet ik allemaal prima, maar het kost zoveel energie om dat steeds weer tegen mezelf te zeggen, om dat gevoel van onbehagen te bezweren. Ik doe lang over mijn werk, terwijl ik een normaal takenpakket heb. Dagen van minimaal tien uur zijn wel normaal. Mijn hypothese was dat ik te traag was, daarom te lang werkte en daarom moe werd. Dan zou de oplossing zijn 'harder werken', maar dat lukt niet. Ik vind het dan ook weer lastig om aan te geven dat het niet zo lekker gaat. Ik loop hier (nog) niet in vast, er is ook heel veel in mijn leven om dankbaar voor te zijn, maar alles kost me nu wel best veel energie. Is dat reden genoeg om hulp te zoeken? En wat voor hulp moet ik dan concreet aan denken, wat voor soort therapie zou kunnen helpen? Heel heel vroeger ben ik als klein kind ooit bij de Gliagg geweest, dus bij Eleos ligt er nog wel een dossier denk ik. Maar je aanmelden bij Eleos lijkt gelijk weer zo 'erg' en daarom vroeg ik me af of er ook andere opties zijn. Ik heb op internet gekeken naar christelijke psychologen in mijn omgeving, maar daar word ik ook niet echt wijzer van. Of kan ik het beste eerst maar eens een timemanagementscursus gaan doen en is dat misschien al de oplossing? Bij voorbaat dank voor uw reactie!

Mooi en knap, hoe je de dingen formuleert. Voor zover dat uit deze enkele vraag is op te maken, geef je een eerlijke en evenwichtige typering van je situatie. Je lijkt de realiteit van wat niet goed ging en gaat eerlijk onder ogen te zien en daar wat mee te willen doen. Tegelijk heb je oog voor het vele goede dat je ontving en nog ontvangt. Wat me vooral trof is de mildheid waarmee je schrijft over de moeilijke dingen in je opvoeding. Het geheel van je vraag ademt een sfeer van aanvaarding van wat je is gegeven en van volwassenheid. Je eindigt immers niet in de problemen of legt de verantwoordelijkheid niet geheel bij anderen. Je neemt verantwoordelijkheid door te doen wat in je vermogen ligt.

Deze dingen wil ik graag voorop stellen. Het is een belangrijke positieve basis, waar je dankbaar voor mag zijn. Dat neemt niet weg dat er een paar dingen zijn waar ik vervolgens nader op in wil gaan, omdat je vragen zich met name daarop richten. Ik doe dat voor het overzicht puntsgewijs.

1. Parentificatie? Kennelijk is de belangrijkste motivatie om je brief te schrijven de vraag of er bij jou mogelijk sprake is van parentificatie. Ik citeer nog even uit mijn eerdere antwoord, zodat de lezers snappen wat er mee wordt bedoeld:

"Het beeld dat je in je vraag schetst doet sterk denken aan een probleem dat in de psychologie met een moeilijk woord 'parentificatie' wordt genoemd. Kort gezegd komt dit er op neer dat ouders hun wensen en behoeften overbrengen op hun kind, zodat het kind zich verantwoordelijk voelt om daaraan te voldoen.

Dit gaat niet op een normale en gezonde manier, bijv. wanneer een ouder aan het kind vraagt om iets te halen of te brengen dat hoort bij de leeftijd en de mogelijkheden van het kind. Alle kinderen zorgen voor hun ouders. Ze helpen een handje in huis of proberen hun ouders te troosten als ze verdriet hebben.

Bij parentificatie gaat het op een zodanige manier dat de wensen aan het kind niet passend zijn. Bijv. door als kind zorg en aandacht te geven aan de ouder, waarbij het er op lijkt dat het kind voor de ouder zorgt in plaats van omgekeerd. Deze wens wordt door de ouders niet rechtstreeks overgebracht, maar als een stilzwijgende en schijnbaar onontkoombare eis. Het kan ook veel subtieler en minder direct herkenbaar als hier kort is aangeduid. Maar het voert te ver om daar nu nader op in te gaan. Een kind is niet in staat om dit allemaal te doorzien. Daar is het te jong en te afhankelijk voor.

Als dit een patroon wordt, ontstaat er ongezonde scheefgroei. De eisen van de ouders staan centraal en de eigen behoeften van het kind krijgen te weinig erkenning en ruimte om tot een zelfstandige persoonlijkheid op te groeien. Het wordt geregeerd door de (onbewuste) eisen van de ouders.

Als volwassene heeft het kind dat in zulke omstandigheden opgroeide daar niet zelden last van. Vaak zie je onzekerheid, een sterke behoefte aan aandacht én tegelijk vaak grote moeite om ongecompliceerd dankbaar te zijn voor aandacht die men krijgt, sterke gevoelens van tekort schieten en schuld, het niet kunnen uiten van eigen wensen en behoeften, angst voor conflicten, enz. De gevolgen zijn uiteraard niet bij iedereen gelijk of even sterk."

Tot zover wat ik er eerder over schreef. Als ik jouw vraag vergelijk met de vraag waar het bovenstaande een antwoord op was, vallen me een paar grote verschillen op. In de andere vraag betrof het iemand die beheerst leek door schuldgevoel, onmacht om er mee om te gaan, groot isolement en het gevoel had "er onder door te gaan." Deze persoon liep er in vast en was ten einde raad. Bij jou lees ik deze reacties niet of veel minder sterk. Je staat veel sterker en positiever in het leven. Je onderkent wel schuldgevoelens, maar je kunt er kennelijk afstand van nemen. Dat leid ik af uit de rustige en objectieve manier waarop je schrijft over het gedrag van je moeder.

Al met al lijkt me dat er wellicht sprake is geweest van parentificatie. Dat kon in jouw situatie moeilijk anders. Tegelijk geef je het idee dat je je redelijk zelfstandig verder hebt ontwikkeld en dat dit je niet overmatig beheerst.

2. Redenen om hulp te zoeken? In het algemeen is er heel kort gezegd reden om professionele hulp te zoeken als:
 
-problemen je leven zodanig beheersen dat je normale functioneren (uitvoeren van je taken in gezin, werk) daar onvoldoende door mogelijk is;
-jij en/of anderen daarbij het idee hebben dat je er zonder hulp niet uit komt.

Ik krijg uit jouw vraag niet het idee dat dit zo bij jou ligt. Dit onder het voorbehoud dat anderen in jouw omgeving geen heel ander beeld hebben van jou en je situatie. Ik zie op grond hiervan geen dringende reden om professionele hulp te zoeken.

3. Wat te doen met je punten van zorg en onzekerheid? Graag wil ik nog recht doen aan een paar punten van zorg en onzekerheid die je noemt:

-Je zegt dat je geen zicht op je gevoelens en emoties. Als ik je brief lees, weet je die anders aardig te benoemen. Je spreekt over je schuldgevoel naar je moeder, je benoemt een gevoel van dankbaarheid vanwege wat je geleerd hebt in het leven, je schrijft over een gevoel van onbehagen en tenslotte dat je het lastig vindt om aan te geven wanneer de dingen niet lekker gaan. Tegelijk zal het zo zijn dat je niet voor niets zegt dat je moeite hebt om je gevoelens (tijdig?) te onderkennen.
-Je zegt dat je moeite hebt met kritiek (hoewel je er meteen bij zegt dat je weet dat dit vanuit een bijbels perspectief onzinnig is).
-Iets wat in het geheel van je brief op verschillende punten en manieren naar voren komt is een sfeer van broosheid van je psychische conditie. Ik denk aan de eerdere situaties die je noemt waarin je wel hulp nodig had. Mogelijk leidt dat tot onzekerheid of het wel zal volhouden en de vraag of hulp opnieuw nodig is.
-Moeite om het werk op tijd af te krijgen en dat je dit veel energie kost.
-Geen honger gewaar worden.

Je zorgen over contact met je emoties en omgaan met kritiek, relativeer je zelf al in je brief, zoals ik hiervoor al aangaf. Dat neemt niet weg dat er goede redenen kunnen zijn om hier verder in te groeien. Je kunt daarvoor gericht hulp zoeken als je dat zou willen. Ik denk daarbij eerder aan een eerstelijns christenpsycholoog, dan aan een GGZ-instelling als Eleos. Ik lees in je vraag immers geen ernstige pathologie die GGZ hulp rechtvaardigt. Een alternatief is dat je er over leest. Ik geef wat leestips:

-“Leven in harmonie met God, jezelf en de ander”, door Marleen Ramaker.
-“Niets moet, alles mag. Praktische handleiding voor gezond denken en zelfvertrouwen”, door Kees Roest.
-“Leven met jezelf en ... anderen”, door Wil Doornebal.
-“Worden als een man”, door ds. J. Overduin.

Dit zijn allemaal boeken die vanuit een bijbelse benadering zijn geschreven. Het boek van ds. Overduin gaat over de geestelijke volwassenheid en neemt onze psychologische ontwikkeling daarin op. Hoewel het een wat ouder boek is en niet meer in de boekhandel verkrijgbaar (wel tweede hands bij bol.com of marktplaats), vind ik het erg de moeite waard en daarom noem ik het hier toch.

Is het een idee om in je eigen omgeving een leeskring te organiseren rond een van deze boeken? Veel mensen hebben met deze dingen moeite en door het met elkaar als christenen te bespreken, kun je anderen en jezelf enorm helpen.

Kort nog over de andere punten die je noemt:

-Dat je eerder wel hulp nodig had, wil niet zeggen dat dit nu wel zo zou moeten zijn. Zie mijn eerdere opmerkingen over al dan niet hulp zoeken.
-Dat je geen gewaarwording van honger hebt, is iets wat meer voorkomt (geldt ook voor dorst). Ga dat niet onnodig psychologiseren of problematiseren. Zorg gewoon dat je dagelijks regelmatig eet en drinkt, ook al voel je geen trek of dorst.

Het feit dat je je werk niet binnen de tijd af krijgt, kan ik niet goed beoordelen. Het beste is dit met je leidinggevende te bespreken. Als het een kwestie is van niet goed organiseren, kan timemanagement helpen. Als het een kwestie is van weinig energie hebben, gaat het om tijdig rust nemen. Maar het kan ook zo zijn dat dit nu eenmaal zo is en dat je je er zo goed mogelijk bij moet aanpassen. Als het in 10 uur wel lukt en je hebt die tijd, dan is dat zo... Sommige beperkingen zijn niet te veranderen en daar moeten we leren zo goed mogelijk mee om te gaan.

Dr. J. van der Wal

Dit artikel is beantwoord door

dr. J. van der Wal

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven