Hooglied: allegorisch, letterlijk of typologisch lezen

Mag je Hooglied alleen maar allegorisch lezen?

Wie het boek Hooglied leest moet zich natuurlijk afvragen: wat wordt er met dit boek bedoeld en waarom staat het in de Bijbel? Dat brengt ons meteen bij de uitleg van dit boek. Drie manieren van uitleg wil ik hier noemen. Eerst noem ik ze kort, daarna geef ik mijn eigen visie op elk van de drie wijzen van uitleg.

1. Het boek Hooglied moet worden gelezen zoals het er staat, letterlijk. Deze letterlijke interpretatie van het boek houdt in dat het gezien moet worden als een aantal liefdesliederen, bruiloftsliederen die de liefde tussen twee jonge mensen bezingen. In de bruiloftsweek worden bruid en bruidegom ook wel koning en koningin genoemd worden.

2. Het boek Hooglied moet allegorisch worden opgevat, als een allegorie. Dat wil zeggen: het huwelijk is alleen maar een beeld voor de verhouding van God en Israël, Christus en de gemeente, Christus en de gelovige. Elke trek van het boek moet op een geestelijke wijze worden uitgelegd.

3. De typologische uitleg. Deze gaat minder ver en ziet in het boek ook een verwijzing naar de liefde tussen God en Israël, Christus en de gemeente, maar nu wordt niet elk detail vergeestelijkt. Slechts de grote lijnen.

Ik wil nu mijn eigen wijze van verstaan van het boek Hooglied geven. Naar mijn besef behoeft de ene uitleg de andere niet geheel uit te sluiten. Allereerst wil een pleidooi voeren voor de letterlijke interpretatie van het boek Hooglied. Het boek Hooglied bevat een aantal bruiloftsliederen waarbij de een zijn liefde voor de ander uitdrukt. Het mooie van het boek Hooglied vind ik is dat deze lichamelijke liefde er helemaal mag zijn. Het doet weldadig aan dat tegenover het overwaardering van de seksualiteit, het vertonen van erotische beelden, hier gesproken wordt over de lichamelijke intimiteit als een wonder tussen man en vrouw, binnen de grenzen van het huwelijk. Seksualiteit is niet iets dat vies is, dat slecht is, dat minderwaardig is, een soort noodzakelijk kwaad. Nee, de Schepper heeft de seksualiteit gegeven, enerzijds als middel ter voortplanting, anderzijds als uitdrukking, de hoogste uitdrukking van de lichamelijke liefde. Wederzijdse aantrekkingskracht, van elkaar genieten is niet fout, slecht, zondig.

Integendeel, is gegeven door de Schepper. Je zou het boek Hooglied dan ook een uitwerking kunnen noemen van de woorden uit Genesis 2: daarom zal een man zijn vader en zijn moeder verlaten en zijn vrouw aanhangen, en die twee zullen tot één vlees zijn. Die twee. Dus niet twee willekeurige mensen, die elkaar zo eens tegenkomen en elkaar gebruiken om elkaars seksuele verlangens te bevredigen. Nee, deze prachtige gave heeft de HEERE gegeven om binnen de grenzen van het huwelijk te worden gebruikt.

Laten we dankbaar zijn dat er in de Bijbel een goed tegenwicht gegeven is tegen het te grabbel gooien van de lichamelijke liefde. Het goede tegenwicht bestaat niet in de ontkenning van de lichamelijke liefde, ook niet in de verberging van de lichamelijke liefde, waarbij het wel bestaat, maar er een taboe op rust, maar in de bescherming van de lichamelijke liefde binnen de grenzen van het huwelijk. Daar mag de lichamelijke liefde tot ontplooiing komen. Natuurlijk besef ik dat de lichamelijke liefde, de seksualiteit, slechts één facet is van de liefde. Maar wel een belangrijk facet. Wat is het heerlijk om te weten, dat je er je niet voor hoeft te schamen dat je ervan kunt genieten. God heeft het gegeven. God gunt het Zijn schepselen dat ze ervan genieten. Binnen de begrenzing van het huwelijk, omdat het anders geen uitdrukking van de liefde meer is, maar een genotartikel. In het Spaans werd de daad van de geslachtsgemeenschap genoemd: hacer el amor, de liefde doen, bedrijven. De Bijbel laat zien, dat je dat alleen kunt zeggen van de geslachtelijke omgang van één man met één vrouw, zijn eigen vrouw, binnen de band van het huwelijk.

De kerk heeft te vaak op negatieve wijze over de lichamelijke liefde gesproken. Zeker de schuldbelijdenis t.a.v. het zevende gebod, moeten trouwen, heeft daaraan meegewerkt. Begrijp me goed, ik ben tegen vooruitgrijpen op het huwelijk. Maar onbedoeld heeft de wijze van omgang met stellen die moesten trouwen in het verleden de geslachtelijke omgang in een negatief daglicht geplaatst. Gelukkig is er een boek in de Bijbel dat positief erover spreekt. Zodat geliefden zich niet schuldig hoeven te voelen, dat zij genieten van elkaars liefde en elkaars lichaam. Tegenover seksfilms mogen wij het boek Hooglied plaatsen. Wil je een zuivere beschrijving van de lichamelijke liefde, lees dan dit boekje!

Ik kies dus duidelijk voor de letterlijke interpretatie van het boek. Ik wijs daarmee de allegorische uitleg af. Hoewel de letterlijke interpretatie niet uitsluit dat het Hooglied ook nog een meerwaarde heeft, sluit de allegorische uitleg wel omgekeerd de letterlijke uitleg van het Hooglied uit. In de allegorische interpretatie wordt elk onderdeel van de liefdesliederen meteen betrokken op de relatie God-Israël of Christus-gemeente, Christus en de gelovige. Mens gaat ervan uit dat onder het beeld van een huwelijk de relatie van Christus en de gemeente wordt beschreven.

Deze uitleg heeft oude papieren. We kunnen zelfs stellen dat de allegorische uitleg misschien wel de voornaamste reden is geweest voor de joodse rabbijnen om het Hooglied op te nemen in de canon, dus te rekenen tot de gezaghebbende boeken van de Heilige Schrift. Hoewel ik dat kan begrijpen, ben ik God ervoor dankbaar dat om deze reden dit prachtige boekje is opgenomen in de Bijbel. Waarom wijs ik de allegorische of zinnebeeldige beschrijving af? Er wordt in het boek zelf geen enkele verwijzing gegeven naar de verhouding God tot Zijn volk Israël. Zoals dat bij de profeten wél het geval is. Het woordje God of HEERE komt nagenoeg in ons boekje zelfs niet voor. Met uitzondering van een plaats, 8:6. De vlammen van de liefde worden vlammen des HEEREN genoemd. Afkomstig van Hem.

Mijn voornaamste bezwaar tegen de allegorische beschrijving is, dat naar mijn besef niemand op het idee zou komen om in de liefde van Christus tot de gemeente, en de gemeente tot Christus zoveel details te ontlenen aan de seksuele omgang. Wie zou het aandurven om Christus over de borsten te laten spreken van Zijn bruidsgemeente? De allegorische uitleg moet dan van kunstgrepen gebruik maken. De twee borsten zijn dan Woord en sacrament. Maar dat lijkt me volstrekt uit de lucht gegrepen. De allegorische beschrijving ontkomt niet aan een zekere willekeur in de uitleg.

Overigens wil ik er heel eerlijk bijzeggen, dat de allegorische uitleg mij wel erg aantrekt en aanspreekt. Voorbeelden van zo’n allegorische benadering bij bijvoorbeeld Spurgeon in zijn Lied der liederen, verzamelde preken over het Hooglied, vind ik prachtig. Maar met mijn exegetische geweten kan ik het niet in overeenstemming brengen. Dat zegt: deze manier van uitleg kan niet. Is te willekeurig.

Dan blijft de typologische exegese over. Die ziet trekken van de liefde tussen man en vrouw als een beeld voor de liefde tussen Christus en de gemeente. Tegen deze uitleg bestaan veel minder bezwaren, omdat ze veel minder willekeurig is.

Een allegorische verklaring van het Hooglied is heel aantrekkelijk. Geeft een warme, bijna mystiek aandoende beschrijving van de liefde van Christus voor Zijn bruidsgemeente, en voor de enkele gelovige. Is dat niet zo waardevol dat we de eventuele bezwaren maar voor lief moeten nemen? Ik kan die gedachte heel goed volgen. Mijn hart gaat daarin ook wel mee. Maar toch vind ik dat deze manier van uitleg volstrekt voorbijgaat aan en geen ruimte laat voor de letterlijke uitleg van het boek Hooglied. Daarmee geven we heel wat prijs. Dan zijn de film en de reclame de enigen die de lichamelijke liefde presenteren op een volkomen onbijbelse manier.

Ik zou voor een heel andere benadering willen pleiten. Een benadering die start, begint, bij de letterlijke uitleg van het boek, en die vervolgens zegt: God heeft de lichamelijke liefde ons ook gegeven als een uitdrukking en afspiegeling van Zijn diepe liefde voor ons, voor de gelovigen. Dan begaan we een geheel bijbels spoor. Als Paulus in Efeze 5 schrijft over de liefde tussen man en vrouw, die twee zullen tot een vlees zijn, dan voegt hij erachter: deze verborgenheid is groot, doch ik zeg dit, ziende op Christus en de gemeente. Met andere woorden. Paulus sprekend over de liefde tussen man en vrouw, ziet in de liefde tussen hen beiden een weerspiegeling van de verhouding tussen Christus en de gemeente.

Op deze wijze wordt de lichamelijke liefde niet weggehaald uit het boek Hooglied. Terwijl het tegelijk niet het enige is, dat we erover te zeggen hebben. We mogen dan vanuit de beschrijving van de lichamelijke liefde opklimmen tot de liefde van God in Christus tot Zijn gemeente. We worden er dan voor bewaard om elk detail te moeten vergeestelijken. Nee, het totaal van de omgang tussen man en vrouw, is weerspiegeling voor de diepe liefde van God in Christus voor Zijn volk.

Ds. P. J. den Admirant

Dit artikel is beantwoord door

Ds. P. J. den Admirant

• Geboortedatum:
  05-12-1954
• Kerkelijke gezindte:
  PKN (Hervormd)
• Woon/standplaats:
  Apeldoorn
• Status:
  Inactief

45 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven