(Geen) orde in liturgie

Ds. W. F. 't Hart | Geen reacties | 20-05-2025| 16:32

Na de afgelopen begrafenis van Paus Franciscus, was ik weer sterk onder de indruk van de orde die de Rooms Katholieke Kerk heeft in haar liturgie. (Het is niet zo dat ik hiermee achter de genadeleer sta van Rome.) Het gaat me echt om orde en discipline in de liturgie. De liturgie verliep strak, alles zit in elkaar verweven. Op het juiste moment wordt er tegelijk geknield, samen wordt het Pater Noster ingezet, enzovoorts. Ik kijk daar echt met jaloersheid naar, maar ook met schaamte omdat ik juist in de huidige samenleving het zo noodzakelijk vind dat de kerk een plaats is waar je deze structuur moet hebben en ik deze steeds vaker mis in onze protestantse erediensten.

Wat mij sterk bezig houdt is dat met name in de midden-orthodoxe protestantse kerken (Hervormd, CGK, NGK) er steeds vaker een loopje wordt genomen met de inrichting van de eredienst. Alles kan ter discussie gesteld worden. Wil Jan een praatje doen, wil Jet een kaars aansteken, willen we lopend avondmaal of zittend? Willen we wel of geen beamer? Gaan we (weer) een liedbundel invoeren? Andere formulieren? Andere vertaling? Gaan we zitten of gaan we staan bij de slotzang? Moet de dominee op het podium of op de preekstoel? Lezen we de wet uit de Bijbel voor of in eigen woorden?

Ik vraag me dan vaak af… waarom moet alles ter discussie gesteld worden? Waarom kan er geen rustige bedding zijn waarin een gemeente vertrouwd kan raken? En waarom zo weinig orde? We hebben toch ook orde nodig binnen een kerkelijke gemeente? We zijn in de kerk toch met heilige dingen bezig! En daarbij hoort toch stilte. Kerken moeten toch plaatsen van gebed zijn? En juist jongeren hebben toch structuur nodig? Om ook te leren wat het onderscheid is tussen heilig en onheilig. Waarom wordt er zo vaak geluisterd naar gemeenteleden die amper theologische studie hebben genoten en die zo hard schreeuwen (figuurlijk) dat ze hun zin krijgen. (En helaas is dit vaak de jaren 60-70 generatie en niet jongeren zelf.) Tijdens erediensten worden de sleutels van het hemelrijk gehanteerd! In hoeverre zijn kerkenraden en dominees hier nog van onder indruk? Mag hier niet wat meer van uit gaan?

Al met al heel veel vragen, maar het zit me hoog! Als je dit aankaart bij dominee of kerkenraad krijg je snel als antwoord: misschien moet je maar een andere gemeente zoeken die meer bij je past. Een dooddoener! Kan er onder predikanten, kerkenraden (breed) geen onderling draagvlak komen voor een breed gedragen liturgie die we de eerstkomende jaren zo houden? En die goed onderbouwd is waarom we dingen wel of niet doen? Waar is het ontwaken in deze dingen? Soms voel ik me een roepende in de woestijn! Onderzoeken laten nu juist zien dat de orthodoxie een aantrekkingskracht heeft op de nieuwe opgroeiende generatie. Please, doe iets als predikanten! Het is een vraag die mij al best wat jaren bezig houdt.

Beste vraagsteller,

Een hartenkreet. Zo heb ik de vraag opgevat. Het gaat in de vraag om de orde, discipline en heiligheid in de kerkdienst. Om mensen met (serieuze) vragen (direct) te vertellen: “Joh, misschien moet je maar een andere gemeente zoeken”, is anders dan ik gewend ben. In een kerkelijke gemeente hebben we iedereen keihard nodig. Met elkaar vormen we een onderdeel van Christus’ lichaam. En binnen die gemeente zijn mensen met wie je het eens bent en zijn er mensen die dwarsliggen. Maar die dwarsliggers zijn nodig om de boel bij elkaar te houden. Overigens, met deze constatering zeg ik niets over de houding van de vraagsteller.

De vraag naar de orde in de eredienst is aangewakkerd naar aanleiding van de begrafenis van paus Franciscus. Ongetwijfeld is dat versterkt door en bij het aantreden van paus Leo XIV. Het sterke punt van de Rooms Katholieke Kerk is haar orde in de liturgie. Haar zwakte is dat tegelijkertijd ook. In de protestantse liturgie is het sterke punt dat niet alles even vast hoeft te liggen. Dat is tegelijk ook daar de zwakte. Want als niet alles vastligt, kan ook alles schuiven.

Voor het verloop van de eredienst en de vormen eromheen is het belangrijk om te beseffen dat heel veel gebruiken teruggaan naar de Vroege Kerk en de synagogale dienst. Alleen al het feit dat we op zondag twee erediensten hebben, is terug te voeren op het morgen- en avondoffer. In de Reformatie lag de nadruk anders. Reformatoren als Luther en Calvijn wilden de eredienst zuiveren van wat zij zagen als roomse overdaad. In plaats daarvan was het hun verlangen de gelovige direct in contact brengen met Gods Woord. Calvijns liturgie in Genève was sober, gericht op prediking, gebed, psalmzang en sacramenten, met een afwijzing van veel rituelen. Dit werd uitgewerkt in de gereformeerde traditie, met de Dordtse Kerkorde (1619) als leidraad. De eredienst was ordelijk, maar eenvoud stond voorop en de gemeente had een actieve rol (bijvoorbeeld door psalmzang). Toch was er minder centrale sturing dan in de katholieke kerk; lokale kerken hadden autonomie binnen de kaders van de kerkorde.

Je zorg over orde en heiligheid sluit aan bij een bijbels en gereformeerd principe: de eredienst is een heilige samenkomst waarin God wordt aanbeden en Zijn Woord centraal staat (Jesaja 6:1-8; Hebreeën 12:28-29). Calvijn en de puriteinen pleitten voor eenvoud, maar erkenden dat ‘bijkomstige’ elementen (zoals staan of zitten) met wijsheid geregeld mochten worden, zolang ze de heiligheid niet verstoorden. Laat alles met stichting plaatsvinden (naar 1 Korinthe 14).

Het wil nog weleens gebeuren dat er verandering doorgevoerd worden om bijvoorbeeld de jeugd of de kinderen bij de kerk te blijven betrekken. Het gevolg is met regelmaat dat zowel ouders en ouderen de gemeente verlaten en dat de kinderen en jongeren ook gaan. Het nadeel van altijd alles hetzelfde houden, is wel dat we bepaalde dingen niet meer horen. Meerdere keren komen we in de Bijbel de Tien Geboden tegen. Er is geen enkel bezwaar om die afwisselend uit Exodus 20, Deuteronomium 5 of Leviticus 19 (gedeelten) te lezen. Datzelfde geldt voor de samenvatting van de wet (Deuteronomium 6, Marcus 12, of het apostolisch vermaan uit bijvoorbeeld Romeinen 12 en 13). Dat doe ik dus om elkaar scherp te houden.

Een concreet advies voor jou is wat mij betreft dat je aan je kerkenraad vraagt of ze piketpalen neerzet: de komende jaren blijven we binnen deze grenzen. We toetsen onze veranderingen die we willen doorvoeren aan wat hier binnen kan. Onlangs las ik een column van Sietze de Vries, die raakvlakken heeft met wat je aan de orde stelt. Hopelijk kun jij en kunnen kerkenraden er hun voordeel mee doen…

Hartelijke groeten,
Ds. W. F. ’t Hart

Dit artikel is beantwoord door

Ds. W. F. 't Hart

• Geboortedatum:
  16-08-1990
• Kerkelijke gezindte:
  Hersteld Hervormd
• Woon/standplaats:
  Zwartebroek-Terschuur-Voorthuizen
• Status:
  Actief

37 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven