Omhoog leggen in de kribbe

Tijdens het lezen van Lukas 2 in verschillende vertalingen ben ik een merkwaardig vertaalverschil tegen gekomen. Het gaat over Lukas 2 vers 7.

• In de Statenvertaling: “En zij baarde haar eerstgeboren Zoon, en wond Hem in doeken, en leide Hem neder in de kribbe, omdat voor henlieden geen plaats was in de herberg.”
• In de NBG uit 1951: “En zij baarde haar eerstgeboren zoon en wikkelde Hem in doeken en legde Hem in een kribbe, omdat voor hen geen plaats was in de herberg.”
• En in de Naardense vertaling: “En zij bevalt van haar eerstgeboren zoon; zij wikkelt hem in doeken en legt hem omhoog in een kribbe, omdat er voor hen geen plaats is geweest in de herberg.”

Het verbaast me dat de Naardense vertaling het woord “omhoog” gebruikt wanneer gezegd wordt dat ze Christus in de kribbe neerlegden. Bij geen enkele andere vertaling zie je dat. De Statenvertaling zegt precies het tegenovergestelde: dat ze Christus in de kribbe neerlegden, dus omlaag en niet omhoog. Andere vertalingen naast de NBG51 geven geen duiding van omhoog of omlaag in de kribbe.

Heeft u een idee hoe de Naardense vertaling tot deze vertaalkeuze komt?

De Naardense Bijbel is een extreem letterlijke vertaling, veel letterlijker dan Statenvertaling of Herziene Statenvertaling. Hij is zo letterlijk dat bepaalde zinsneden onnatuurlijk over kunnen komen en soms zelfs het tegenovergestelde suggereren van wat de grondtekst bedoelt.

Zo’n geval lijken we hier ook aan te treffen. Het gaat in dit vers om het werkwoord anaklinoo, wat je zou kunnen analyseren als een samenstelling van het voorzetsel ana en het werkwoord klinoo “buigen, leggen”. In dit opzicht gedraagt het Grieks zich op soortgelijke wijze als het Nederlands. Wij hebben namelijk ook veel van dat soort werkwoorden. Denk maar aan zetten, bezetten, ontzetten, verzetten. Ook in het Frans vinden we dit. Denk maar aan prendre “nemen”, apprendre “leren”, surprendre “verbazen”, enz. 

In een enkel geval kun je de betekenis van zo’n woord verklaren op grond van de betekenis van elk onderdeel, maar heel vaak is dat ook niet het geval. Zo is het ook met anaklinoo. Weliswaar kan ana de betekenis “omhoog” (en soms ook “opnieuw”) aan het werkwoord toevoegen. Zo betekent blepoo “kijken” en anablepoo “opkijken”, maar dat wil niet automatisch zeggen dat dat je dat zomaar met alle werkwoorden kunt doen. Er zijn genoeg gevallen te vinden waar dit soort analyses niet opgaan.

Het werkwoord anaklinoo komt overigens ook in een ietwat ander verband voor. In Mattheüs 8:11; 14:19; Markus 6:39; Lukas 12:37; 13:27 vertaalt de Naardense Bijbel dit werkwoord met “aanliggen”. In deze verzen lezen we over mensen die zich neervlijen in het gras of aan een tafel om te gaan eten. Zoals in Israel gebruikelijk was leunden ze hierbij op een elleboog, omdat een volledig horizontale positie nu eenmaal niet handig is bij het eten. Dat zou eventueel het gebruik van het voorvoegsel ana kunnen verklaren. Een deel van het lichaam blijft immers omhoog gericht. Het blijft echter gissen.

Wat heeft dit te betekenen voor Lukas 2:7? Zou men op grond van dit werkwoord kunnen zeggen dat het Kindje mogelijk niet helemaal horizontaal lag maar dat het hoofdje ergens op steunde? Het is moeilijk te zeggen. Het lijkt me ook niet zo belangrijk. De Statenvertalers vonden het in ieder geval niet nodig hier speciale aandacht aan te geven.

Reinier de Blois

Dit artikel is beantwoord door

Herziene Statenvertaling

• Kerkelijke gezindte:
  Divers
• Woon/standplaats:
  Divers
• Status:
  Actief

93 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven