Heerser uit Bethlehem

Toen de drie mannen uit het oosten naar de geboren Koning informeerden, schrok Herodes geweldig en informeerde bij de wetgeleerden waar deze Koning, de Messias, geboren zou worden (Mattheüs 2). Deze passage veronderstelt dat men ervan uitging, in overeenstemming met de Schriften, dat de Messias geboren zou worden Bethlehem.

Ik lees en hoor nog wel eens graag Joodse uitleggers over verschillende onderwerpen. Het valt mij op dat, wanneer zij over de Messiasverwachting spreken, zij spreken over de Messias Die komen zal en zal staan op de Olijfberg en Jeruzalem zal binnengaan en de vijanden van rondom zal verslaan. Maar niets over het geboren worden in Bethlehem. Is men dat laatste collectief vergeten? Weet u hoe daar binnen de kring van orthodoxe joden over wordt gedacht?

Beste vraagsteller,

Micha, die leefde in de achtste eeuw voor Christus, noemt in hoofdstuk 5 de plaats Bethlehem. Tegenover de bedreiging in het vorige vers in Micha 4:14 klinkt de belofte van een nieuwe heerser/Heerser (Micha 5:1). Evenals David komt deze heerser uit het geslacht van Juda (vgl. Gen. 49:10), uit Bethlehem Efrata (1 Sam. 16), ter onderscheiding van Bethlehem in Zebulon (Joz. 19:15). Bethlehem is maar een kleine stad in Israël. De oorsprong van de aangekondigde heerser ligt in lang vervlogen tijden. Waarschijnlijk zijn alle opvolgers van David in Jeruzalem geboren, maar er komt een nieuwe heerser uit zijn geslacht die in Bethlehem geboren wordt. Het volgende vers plaatst deze vorst in relatie tot andere groepen, al is de precieze duiding van het vers lastig (vs. 2). Het betekent in grote lijnen dat de heerser op een vastgesteld moment zal komen en dat hij het volk zal herenigen. Deze heerser zal vervolgens het volk weiden, een bekende uitdrukking voor een ideaal koningschap (vs. 3). Er is een nauwe band tussen de Heere en deze koning (vgl. Ps. 2). Ook daarin lijkt deze heerser op David. Omdat de HEERE koning is over de hele aarde, omvat dit koninkrijk ook de gehele wereld. Voor het volk betekent dit rust (vgl. Micha 4:4). De toekomstige heerser laat een ander patroon van regeren zien dat de leiders in de tijd van Micha (vooral in de tijd van Jotham en Achaz; Micha 1:1); het koningschap zal komen na een grote crisis (Micha 3:9-12).

Voor de tijdgenoten van Micha zal de profetie nog veel onduidelijkheden bevat hebben. In de loop van de geschiedenis waarin het koningschap van het huis van David verdwijnt, komt steeds duidelijker de overtuiging op dat er een grote Koning zal komen, de Messias. Op grond daarvan kunnen we in het bovenstaande het woord "heerser" ook met een hoofdletter schrijven: Er zal een Heerser voortkomen uit Bethlehem!

Het is eventueel mogelijk Micha 5:1 op te vatten in de beperkte betekenis "afkomstig van een geslacht uit Bethlehem" in plaats van als de aanduiding van de geboorteplaats. Die opvatting is de gangbare Joodse uitleg geworden, maar die is waarschijnlijk ontstaan in verzet tegen de christelijke interpretatie. De Schriftgeleerden in Jezus’ dagen gingen uit van de tweede verklaring (Matt. 2:4-6; Joh. 7:42). De relatief oude Targum op de kleine profeten vat de tekst Messiaans op ("de Gezalfde"). Ook de Targum Jonathan op Genesis 35:19-21 geeft aan de Messias in Bethlehem geboren zal worden. De latere Joodse uitleg gaat wel uit van de aankondiging van de Messias; alleen Tosaphot Rid meent dat woorden op Hizkia betrekking hebben (die ook in Micha 1:1 genoemd wordt).

Mattheüs vermeldt dat Leidsman het volk Israël zal weiden (Mattheüs 2:6). Deze woorden betekenen niet slechts Juda, maar de twaalf stammen (vgl. Ezech. 37). Dat blijkt ook in Mattheüs 19:28, waar aangekondigd wordt dat de discipelen mogen zitten op twaalf tronen en heersen over de twaalf stammen van Israël. Die belofte is nog niet vervuld met de komst van Jezus in nederigheid, maar heeft betrekking op een toekomstige vervulling. De profeten maken meestal geen onderscheid tussen de eerste en tweede komst van de Messias en daarom schetsen zij vaak een toekomstige heerlijke toekomst. Toen Jezus op aarde leefde, in de tijd van Herodes en zijn opvolgers, was er in uiterlijke zin nog niets te zien van Zijn heerschappij.

In Joodse kring wordt veel nadruk gelegd op de teksten over glorie en heerlijkheid van de Messias (zoals Zach. 14 over de Olijfberg), en die worden gesteld tegenover Jezus’ aardse leven. In christelijke kring worden daarentegen de teksten over die toekomstige heerlijkheid vaak vergeten of alleen geestelijk opgevat. Het is echter van belang om recht te doen aan héél de Schrift.

Zie verder M. J. Paul, G. van den Brink en J. C. Bette (red.), "Bijbelcommentaar Hosea – Maleachi, Studiebijbel 12" (Doorn, 2015), Excurs 4, "De Messiasverwachting in het Oude Testament."

Prof. dr. M. J. Paul

Dit artikel is beantwoord door

prof. dr. M.J. Paul

• Geboortedatum:
  13-03-1955
• Kerkelijke gezindte:
  PKN (Hervormd)
• Woon/standplaats:
  Oegstgeest
• Status:
  Actief

262 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven