Piano in de kerk

Laatst was ik samen met een goede kennis van me aanwezig bij een kerkdienst van een PKN-gemeente. Daar werden de liederen (psalmen en gezangen) begeleid op een piano. Ik vond dat erg mooi. De pianist speelde goed en daardoor zong de gemeente keurig. In vrijwel alle refo-kerken wordt de gemeentezang begeleid op het orgel en dat werkt al honderden jaren uitstekend.

Maar ik moet zeggen dat de piano als begeleidingsinstrument ook mooi is, mits er natuurlijk goed op gespeeld wordt en de gemeente niet te groot is, want bij een grote gemeente met meer dan 100 kerkgangers is de piano niet in staat voldoende volume te geven. De gemeente waar ik bij de dienst aanwezig was telde ongeveer 75 kerkgangers. Voor veel jongeren heeft het orgel een nogal stoffig imago en voor hen zou de piano een verfrissend alternatief zijn. Hoe kijkt u hier tegenaan?

Het ligt in de lijn der verwachting dat de meeste kerkgangers gewend zijn bij het zingen van de gemeentezang binnen de eredienst begeleid te worden door het kerkorgel. Dit is overigens een typisch Noord-Europees (en daardoor ook Amerikaans) fenomeen.

Dat het kerkorgel tegenwoordig steeds vaker vervangen wordt door een piano of muziekgroep wordt doorgaans bepaald door het karakter van de eredienst. Afgezien van de evangelische en vrije groepen, waar de hoofddienst al jaren door band en/of koor begeleid wordt, wordt in veel hervormde diensten (inclusief Gereformeerd Bond) met name bij jeugddiensten de piano op het podium gerold respectievelijk het keyboard van thuis meegenomen. De piano wordt al dan niet aangevuld met andere solo-instrumenten zoals dwarsfluit, viool, hobo, saxofoon e.a. 

Ook binnen reformatorische gemeenten mag tegenwoordig een instrument ánders dan het kerkorgel bij bepaalde gelegenheden worden gebruikt, zij het onder de strengst mogelijke restricties van de kerkenraad. Ik meen dat zowel dwarsfluit als viool bij de Gereformeerde Gemeenten thans binnen de tolerantiegrens vallen... 

Een piano is trouwens van origine niet bedoeld als instrument voor de kerk- of eredienst, maar veeleer voor de salons, thuis en in de concertzaal. De eerste piano dateert overigens van niet eerder dan rond 1700, bedacht door een zekere Cristofori. Aanvankelijk spreken we van een Gravicembalo col piano’e forte, later van pianoforte, fortepiano, of hammerklavier.

Dat met name jongeren (en navenant ook juist hun ouders) wat op het orgel uitgekeken raken (uitzonderingen daargelaten!) en voor andere muziekinstrumenten kiezen in de eredienst, zal mijns inziens mede te maken hebben met invloeden vanuit de evangelische hoek en niet te onderschatten ook een bepaalde innerlijke onvrede over bepaalde stijlvormen, die zich uit in weerstand tegen kerkinrichting, instrumenten, liedkeuze, enz. Niet in de laatste plaats om de ontkerkelijking proberen tegen te willen gaan, wellicht onder het mom van ‘verandering van spijs doet eten’. Wat mij betreft is alterneren nog niet direct eren! Maar dat is een andere discussie. Een programma als Nederland Zingt op zondagmorgen heeft niet alleen invloed gehad op de muziek in de (hervormde) kerk, maar heeft bij velen de kerkdienst zélf vervangen.

Terug naar je vraag! De piano! Je schrijft, dat de pianist “heel keurig” speelde. Leuk uitgedrukt. Maar... geldt dat niet van élke musicus? (Trouwens, wat is keurig? Braaf? Netjes? Binnen de lijntjes?)

We zullen het erover eens zijn dat iedereen liever naar een goede pianist luistert dan naar een matige of slechte organist. Maar dat geldt omgekeerd toch ook?! Dit heeft dus niets met het instrument zelf te maken, als wel met de kwaliteiten van de musicus.

Als liturg en musicus (ik spreek nu even níet als predikant) ben ik van mening dat bepaalde liederen, die in veel gemeente zijn binnengekomen via bundels als Op Toonhoogte, Weerklank (GB!), Opwekking e.a., per definitie NIET met kerkorgel begeleid kunnen c.q. zouden moeten worden, maar die vanwege hun karakter juist om pianobegeleiding vragen. Omgekeerd -je voelt hem wel aankomen- zijn er gezangen, hymns en psalmen, waarop je bij wijze van spreken haast karaktermoord pleegt, wanneer je deze met een ánder instrument dan het kerkorgel begeleidt. Kortom: het karakter van een lied bepaalt het instrument (nog even afgezien van de historische ontwikkeling binnen en buiten Europa!). Niet voor niets heeft David boven veel Psalmen een notitie gemaakt die óf het karakter aangeeft, óf een aanwijzing is voor de dirigent of musicus: “op snarenspel”, “op de luit”, “als een duif”. Of soms gewoonweg “looft Hem met snarenspel en orgel.” 

Tenslotte, je schrijft: “...ik moet zeggen dat de piano als begeleidingsinstrument ook mooi is, mits... de gemeente niet te groot is, want bij een grote gemeente met meer dan 100 kerkgangers is de piano niet in staat voldoende volume te geven.”

Uit ervaring kan ik nu zeggen dat ik het daar volstrekt niet mee eens kan zijn. Hoewel ik aanvankelijk dezelfde mening was toegedaan (de kerkenraad had om gelijke redenen haar bedenkingen), heb ik twee jaar terug tijdens een belijdenisdienst in de Hervormde Gemeente van Woerden (Petruskerk, GB) op verzoek van mijn catechisanten tijdens de dienst achter de piano plaatsgenomen (inderdaad, in toga). 

Lied 150 uit Op Toonhoogte was door hen aangedragen om als getuigenis te zingen. Waar de eerste twee verzen door de drie catechisanten werden gezongen, klonk het laatste vers (ik werd er zelf door verrast) uit niet minder dan 900 monden! Allemaal op de juiste toonhoogte en dat onder begeleiding van slechts één piano zónder versterking. Het deed wat! 

Maar als je het mij persoonlijk vraagt, dan kruip ik bij zo’n menigte toch liever achter een tweeklaviers Bätz orgel, dan achter een éénklaviers Yamaha...

Ds. M. F. van Binnendijk,
Stadskanaal

Dit artikel is beantwoord door

Ds. M.F. van Binnendijk

• Geboortedatum:
  30-11-1963
• Kerkelijke gezindte:
  PKN (Hervormd)
• Woon/standplaats:
  Stadskanaal
• Status:
  Actief

170 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven