Vraag
In Spreuken 30:28 heeft de Statenvertaling het over de spinnekop. In andere vertalingen (HSV, NBG '51, Naardense vertaling, BGT) heeft men het over een hagedis. Hoe komen de Statenvertalers er bij om dit te vertalen met spinnekop? De kanttekeningen van de Statenvertaling noemen de spinnekop ook wel “sim”. Wat is dat? Wat wordt daar mee bedoeld?
Antwoord
Het is niet eenvoudig om te bepalen welk beest hier bedoeld is. Het Hebreeuwse woord dat in de grondtekst staat komt maar één keer in de Bijbel voor, alleen hier: semamith. In Job 8:14 en Jes. 59:5 lezen we ook over de spin(nenkop), maar daar staat in het Hebreeuws het woord akkabis. Aan welk dier moeten we bij de semamith denken?
De Statenvertalers gingen in zulke moeilijke vertaalproblemen te rade bij de Joodse bijbelgeleerden, wier geschriften zij in de bibliotheek van de Leidse universiteit onder handbereik hadden. Trouwens, Bogerman bezat zelf ook veel Joodse boeken. Gersjom ben Jehoeda, een beroemde Joodse geleerde in Mainz in de elfde eeuw, meende dat het in Spr. 30:28 om een spin ging. Hij kon zich daarbij beroepen op een targoem. Targoems zijn vertalingen van gedeelten van het Oude Testament vanuit het Hebreeuws in het Aramees, de omgangstaal der Joden ten tijde van Christus’ omwandeling op aarde. Ze bevatten tevens verklaringen van die Schriftgedeelten. In zo’n targoem vinden we de betekenis van semamith als spin. Ook Luther koos voor zijn Duitse bijbelvertaling voor de spin, en dat deden ook de Engelse bijbelvertalers.
Een andere, even beroemde Joodse geleerde, Ibn Ezra uit Spanje in de twaalfde eeuw, zag in de semamith van Spr. 30:28 een aap. Dat apen in de paleizen der koningen voorkwamen, is niet zo onwaarschijnlijk. Salomo liet ze op zijn schepen uit Tarsis halen, 1 Kon. 10:22. We kunnen ons voorstellen dat ze als vermakelijkheid in de paleizen dienden. De Statenvertalers hebben gekozen voor de spin, maar in de kanttekening genoteerd: “Anders: simme” (Simme is een oud-Nederlands woord voor aap).
Voor de vertaling met “aap” pleit, dat een aap echt met zijn handen grijpt, zoals de tekst zegt. Bij een spin denken we niet aan een grijpen met de handen, zodat onze vertalers zich genoodzaakt hebben gezien, in de volgende kanttekening uit te leggen hoe we dat bij een spin moeten opvatten. Aan de andere kant kunnen we van een aap weer niet zeggen dat hij behoort tot de kleinste dieren der aarde, zoals er staat in vers 24.
Er is nog een derde mogelijkheid geopperd en ook deze heeft oude papieren. In de oudste bijbelvertaling, de Septuaginta van het Oude Testament in het Grieks, voor Joden in de verstrooiing die geen Hebreeuws meer konden lezen (derde eeuw voor Christus), lezen we kalabootès, dat is het Griekse woord voor hagedis. Ook de Latijnse bijbelvertaling de Vulgata heeft gekozen voor de hagedis. Men moet er dan van uitgaan dat de hagedis bijvoorbeeld insecten grijpt met zijn voorpoten. Ik weet niet of dat zo is.
De hedendaagse bijbelvertalers kiezen doorgaans voor de hagedis, maar tegelijk vertalen zij de Hebreeuwse tekst iets anders: niet “grijpt met de handen”, maar “is te grijpen met de handen.” Anderen zien taalkundige verwantschap tussen het Hebreeuwse woord waarom het hier gaat, semamith en het Arabische woord “sam”, dat vergif betekent. Dat zou er dan op duiden dat de semamith een giftig beest was, en dat wijst dan weer in de richting van een spin. Gezien de onzekerheid doen wij het beste om maar gewoon aan de spin te blijven denken.
(L. M. P. Scholten, Nuttig tot lering. 136 annotaties voor Bereeërs, Leerdam 2008, blz. 161, 162)
Dit artikel is beantwoord door
Gereformeerde Bijbelstichting
- Kerkelijke gezindte:Divers
- Woon/standplaats:Leerdam
- Status:Actief
