Septuaginta

Vraag aan dr. Paul. Wat is nu de waarheid achter de Septuaginta? Er zijn er die zeggen dat dit een door 70 vertalers rond 200 voor Chr. vertaalde eerste Tenach is. Er wordt gezegd dat deze informatie komt uit een brief van Aristeas, een filosofisch document dat een aanwijzing hiervoor bevat. Er schijnen ook geen manuscripten te zijn uit de tijd vóór Jezus die dit bewijzen. Ook lees ik dat de Septuaginta een vertaling zou zijn van alleen de Torah. Wat is nu het echte verhaal?

Beste vraagsteller,

De term Septuagint of Septuaginta is afgeleid van het Latijn en verwijst naar een vertaling door zeventig mannen. De brief van Aristeas wijst naar de Egyptische koning Ptolemeüs II, die zes Joden van elke stam, in totaal 72 vertalers, de Torah heeft laten vertalen van het Hebreeuws in het Grieks. De waarde van de brief van Aristeas is lastig te bepalen omdat er geen andere bronnen zijn. Na de eerste vijf Bijbelboeken werd ook de rest van het Oude Testament [de Tenach] vertaald in de tweede eeuw voor Christus tot de eerste eeuw na Christus. De bewaarde handschriften dateren allemaal uit later tijd.

Wat is het echte verhaal? Ons probleem is dat wij bij de historische reconstructie te weinig gegevens hebben om de vraag nauwkeurig te beantwoorden. Belangrijker dan de vraag naar de precieze oorsprong van deze vertaling is de vraag naar de waarde ervan voor de Bijbellezers, toen en nu.

De Septuaginta was gedurende het Hellenisme en de eerste eeuwen van het christendom de belangrijkste en meest gebruikte Bijbelvertaling, zowel bij de christenen als bij de joden. De schrijvers van het Nieuwe Testament gebruikten meestal deze Griekse vertaling. Voor de zendelingen, zoals Paulus, bood deze vertaling de mogelijkheid om in de gangbare taal de Bijbel aan te halen. Veel kerkvaders hebben deze vertaling gebruikt. De Vulgata, de Latijnse vertaling door Hiëronymus, is gemaakt vanuit het Hebreeuws, maar met verwerking van de Septuaginta.

De Septuaginta bevat ook de zogenaamde ‘apocriefe boeken’, die in de protestantse Bijbelvertalingen weggelaten worden. Wie de tekst wil raadplegen, kan op internet terecht.

De kwaliteit van de vertaling is per Bijbelboek nogal verschillend. Soms is heel vrij vertaald en zelfs is de volgorde van de hoofdstukken wel eens veranderd (in het boek Jeremia). De waarde van deze vertaling is groot als er overeenstemming is met oude handschriften, zoals de Dode Zeerollen. Dan is vergelijking mogelijk. Ik noem twee voorbeelden om dit te verduidelijken.

In Deuteronomium 32:8 staat: “Toen de Allerhoogste aan de volken het erfelijk bezit uitdeelde, toen Hij Adams kinderen van elkaar scheidde, heeft Hij het grondgebied van de volken vastgesteld overeenkomstig het aantal Israëlieten.” Wat wordt hier bedoeld? Hoeveel Israëlieten waren er? De Septuaginta heeft in het slot van dit vers “overeenkomstig het aantal engelen van God.” In de Dode Zeerollen staat “overeenkomstig het aantal zonen van God.” Wat is nu de oorspronkelijke tekst? Ik vermoed de Dode Zeetekst. In dat geval kan de latere Hebreeuwse tekst de zonen van God gelijkgesteld hebben met de Israëlieten (de schrijfwijze is bijna hetzelfde), zie de verzen 5 en 6 over de Vader en Zijn kinderen. En de Septuaginta zal de zonen van God uitgelegd hebben als de engelen. Wanneer dit juist is, heeft God elk volk een engel toegewezen en vertelt dit vers ons iets over de geestelijke wereld achter de volken (vergelijk Daniël 10:13 en 20).

Een ander voorbeeld is de ouderdom van de aarde en de datering van de zondvloed. De getallen in de geslachtsregisters in Genesis 5 en 11 zijn heel wat keren precies ‘honderd’ hoger dan in onze Hebreeuwse tekst. Dit lijkt op een bewuste verhoging of verlaging en niet op een overschrijffout. Wie de Hebreeuwse tekst aanhoudt (en gesloten genealogieën aanneemt), dateert de zondvloed circa 2350 en de schepping rond 4000 voor Christus. De Septuaginta komt op respectievelijk 3300 en 5500 voor Christus. Het is opvallend dat de Septuaginta hierin niet alleen staat. De geschiedschrijver Flavius Josephus in de eerste eeuw hanteert ook de jaren van de Septuaginta, terwijl hij zich steeds op Hebreeuwse teksten beroept. Bij de kerkvaders, zoals Eusebius en Augustinus, was het verschil in jaartelling bekend. Zij gaven de voorkeur aan de hogere getallen. Er zijn sterke aanwijzingen dat de Joodse traditie in het geschrift “Seder Olam” (tweede eeuw na Christus) de jaartelling bewust heeft aangepast (de verkorting van de Perzische periode wordt ook in Joodse kring toegegeven). Daardoor komt de joodse tijdrekening nu niet uit op ruim 6000 jaar na de schepping, maar op 5777/5778 in ons jaar 2017. Is een dergelijke aanpassing onder leiding van rabbi Akiba ook gebeurd in de Hebreeuwse handschriften van het boek Genesis?  

Wie zich bezighoudt met de geschiedenis in het oude Nabije Oosten, merkt dat rond 3000 voor Christus ineens allerlei beschavingen opduiken. Dat past beter bij de zondvloed zoals die in de Griekse vertaling gedateerd wordt dan bij de datering in de Hebreeuwse handschriften en onze Bijbelvertalingen.

Per tekst zal een afweging gemaakt moeten worden welke grondtekst en vertaling het beste is. Over het algemeen is er een grote overeenstemming, zeker in de hoofdzaken, maar soms zijn er verschillen.

Prof. dr. M. J. Paul

Dit artikel is beantwoord door

prof. dr. M.J. Paul

• Geboortedatum:
  13-03-1955
• Kerkelijke gezindte:
  PKN (Hervormd)
• Woon/standplaats:
  Oegstgeest
• Status:
  Actief

262 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven