Verschillende liturgieën van begin kerkdienst

Verschillende gemeenten zijn vaak verschillende liturgieën gewoon. Vooral op het gebied van het begin van de dienst zijn er verschillen. Zomaar een paar manieren van het beginnen van de dienst die ik wel eens heb meegemaakt:

1. Het orgel stopt met spelen, kerkenraad en dominee komen binnen, stil gebed, votum en zegengroet, mededelingen, eerste psalm.

2. Het orgel stopt niet met spelen, maar gaat in één keer door naar de eerste psalm, tijdens de laatste regels komen kerkenraad en dominee binnen, stil gebed, votum en zegengroet, mededelingen, tweede psalm of gelijk schriftlezing/geloofsbelijdenis/wet.

3. Kerkvoogden komen binnen, orgel stopt met spelen, stil gebed, eerste psalm, (tegelijk)rest van de kerkenraad en dominee komen binnen en de dominee houdt zijn eigen stil gebed voor de preekstoel, votum en zegengroet, mededelingen, tweede psalm.

4. Een ouderling komt binnen, orgel stopt met spelen, mededelingen, eerste psalm, dominee en kerkenraad komen binnen, stil gebed, votum en zegengroet.

Is dit volkomen willekeurig welke manier men toepast, of zit daar een gedachte achter? Is dat ooit door de kerkenraad beslist of heeft de gemeente daar in een grijs verleden over gestemd? Worden zulke dingen wel eens veranderd? Als er een nieuwe gemeente wordt gesticht hoe beslist men dan hoe men dit gaat doen? Hoe gingen dingen als deze een paar honderd jaar terug? Verschilden zulke dingen toen ook al per gemeente of deed men het toen wel overal hetzelfde?

Je vraag is duidelijk. Eigenlijk is het antwoord ook eenvoudig. Er is géén vastomlijnd Bijbels voorschrift hoe we de dienst moeten beginnen. Hoe wij beginnen, is afhankelijk van de keuze van een kerkenraad, die zich op een gegeven moment op de liturgie bezonnen heeft.

Het begin van de dienst varieert nog wel eens in sommige gemeentes met een reformatorische achtergrond. De rest van de dienst is meestal min of meer gelijk: stil gebed - votum en groet - eerste psalm - wet (morgen) of geloofsbelijdenis (avond) - (zingen) - schriftlezing - gebed - zingen - collecteren - preek - zingen - dankgebed (al dan niet met voorbeden) - zingen - zegen.

Met dien verstande: in sommige gemeentes wordt wel en in sommige gemeentes niet na de wet of geloofsbelijdenis gelezen. En: soms vinden we het grote gebed vóór en soms ná de schriftlezing. Dit laatste is vaak min of meer de eigen keuze van de dominee. De één bidt eerst om de opening van de Schriften en gaan dan lezen, de andere leest eerst en vraagt dan om de opening van de Schriften. Eigenlijk is geen enkele liturgische volgorde uit de Bijbel af te lezen. Wel zijn vanuit de Schrift bepaalde dingen te noemen die perse in een dienst moeten zitten, zoals: gebeden - lezing  van de Bijbel - inzameling van gaven - groet en zegen (soms aangevuld met Doop en Avondmaal).

In de eredienst van Calvijn ging het er bijvoorbeeld heel anders aan toe dan bij ons nu het geval is. Ook in de zeventiende eeuw (de tijd van de oudvaders) was de liturgie heel anders. En voorlezer begon bijvoorbeeld met het lezen van grote stukken uit de Bijbel, terwijl de dominee nog niet eens binnen was. Vaak werden toen ook de catechismusvragen- en antwoorden opgezegd door catechisanten, waarschijnlijk in de dienst.

Je kunt - denk ik - zeggen dat onze vaderen een vrijere liturgie hadden dan wij. Bij ons is heel veel gestandariseerd. Wel is er verschil - zoals je aangaf - bij het begin van de dienst (en dan vooral in hervormde gemeentes).

De reden van het zingen van een aanvangspsalm is: jezelf geestelijk voorbereiden op de dienst. Soms zingt de kerkenraad deze psalm mee in de consistorie en komt ze pas later binnen. Soms komt ze eerst binnen en zingt met de gemeente mee. In dit laatste geval zijn er inderdaad twee mogelijkheden: de dominee komt wel of niet gelijk binnen met de kerkenraad. Dit laatste - het achterblijven van de dominee met de ouderling van dienst - vind ik niet zo’n elegante oplossing; het heeft iets halfslachtigs. Je besluit of samen naar binnen te gaan of samen in de consistorie te blijven.

Persoonlijk vind ik het zingen van een psalm voorafgaand aan de dienst erg mooi en stichtelijk. Het apart binnenkomen van kerkrentmeester-lidmaten is helemaal een eigen keuze. Daar hebben zij ooit in het verleden zelf toe besloten. Vroeger hadden ze een positie van macht en aanzien (nu niet meer), en toen diende het binnenkomen om die macht te onderstrepen. Dat lijkt me geen goede zaak in de kerk. Maar omdat dit nu niet meer zo is, heb ik er geen probleem mee, als ze als college gelijk binnenkomen. Als ze immers allemaal apart binnenkomen, wordt het een beetje een rommeltje.

Samenvattend: op grond van persoonlijke overtuigingen besluit een kerkenraad wel eens iets te veranderen aan het begin van de dienst. Daar is op zich niets mis mee, als het maar aan de gemeente wordt uitgelegd waarom het gebeurt.

Ds. A. J. van den Herik

Dit artikel is beantwoord door

Ds. A.J. van den Herik

• Geboortedatum:
  20-01-1966
• Kerkelijke gezindte:
  PKN (Hervormd)
• Woon/standplaats:
  Moerkapelle
• Status:
  Inactief

13 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven