Ontwikkelingen in het Jodendom

prof. dr. M.J. Paul | 1 reactie | 16-04-2025| 15:55

Beste professor Paul. Op internet heb ik gezocht naar een goed (hand)boek over de ontwikkeling van het Jodendom vanaf de tijd van de tempeldienst/Nieuwe Testament tot en met heden; mede omdat al de Joodse stromingen pas later ontwikkeld zijn en dus best kunnen verschillen van de denkwijze van de Joden in het Nieuwe Testament. Op internet zie ik niet zo snel een goed handboek naar voren komen waarin vanuit christelijk-theologisch perspectief de verschillen worden geduid met het denken uit de tijd van het Oude Testament/tijd van Jezus. Juist ook om boeken van bijvoorbeeld Jonathan Sacks beter te kunnen duiden in hoeverre dit afwijkt van het denken uit Jezus' tijd.

Tot slot: hoe kijkt u aan tegen de theologie in het boek “Nieuwe Testament met Joodse toelichting”? Is dit een aanrader om Jezus' prediking in de tijd van toen beter te begrijpen of moeten we hier kritisch naar kijken omdat Jezus unieke prediking wordt gerelativeerd of bekritiseerd?

Beste vraagsteller,

Je bent op zoek naar een goed overzicht van allerlei ontwikkelingen in het Jodendom. Dat is een veelomvattende vraag. Vergelijk het eens met de vraag naar allerlei ontwikkelingen in het Christendom. Er zijn boeken die dat beschrijven, maar dergelijke overzichten schetsen alleen de hoofdlijnen. Zo is het ook met het Jodendom.

Voor de Joodse stromingen in de tijd van het Nieuwe Testament (Sadduceeën, Farizeeën, Essenen en Zeloten) kun je het beste de boeken van Flavius Josephus raadplegen. Daarnaast zijn er veel publicaties over de Dode Zeerollen die na de Tweede Wereldoorlog ontdekt zijn.

In de periode na het jaar 70, toen de tempel verwoest werd, heeft het Jodendom een hele ontwikkeling meegemaakt. De offerdienst was niet meer mogelijk en dat vroeg om een grote heroriëntatie. In grote lijnen kunnen we zeggen dat de stroming van de Farizeeën overleefd heeft, terwijl de andere stromingen verdwenen. Voor de Farizeeën was de mondelinge overlevering heel belangrijk en die is voor een deel opgeschreven in de Misjna (rond het jaar 200). Enige eeuwen daarna werden de Jeruzalemse Talmoed en de Babylonische Talmoed geschreven. Daarin zijn veel oude standpunten verwerkt, maar ook latere. Hoe kunnen we daarin onderscheiden? Dat kan soms op basis van de namen die gebruikt worden. Er zijn heel wat verwijzingen naar discussies tussen de scholen van Hillel en Sjammai. Deze geleerden leefden in de eerste eeuw. Maar er worden ook latere geleerden genoemd.

Er vindt tegenwoordig veel onderzoek plaats naar de oudste tradities, maar deze zijn niet gemakkelijk te achterhalen en uiteraard zijn er verschillende interpretaties. Dr. David Instone-Brewer heeft diverse boeken over dit onderwerp geschreven.

We moeten ook beseffen dat Jodendom en Christendom steeds verder uit elkaar gegroeid zijn en we mogen dus zeker niet de latere ontwikkelingen veronderstellen in de tijd van het Nieuwe Testament. Dan is het beter uit te gaan van allerlei apocriefe en pseudepigrafische geschriften die we rond die tijd kunnen dateren.

In de afgelopen periode heb ik mij grondig verdiept in de Joodse achtergronden van het Mattheüsevangelie. Laat ik twee voorbeelden noemen waarover discussie is. Was de doop van Johannes de Doper nieuw of was die een variant op de proselietendoop? Sommigen verdedigen dat de proselietendoop toen al bestond voor mensen die vanuit het heidendom overgingen naar het joodse geloof. Er zijn echter ook aanwijzingen dat de proselietendoop pas ontstond toen de tempel verwoest was en men niet meer kon offeren.

Een tweede voorbeeld: de erkenning als rabbi. Volgens sommige auteurs was Jezus een rabbi met een speciale bevoegdheid, verleend door andere rabbi’s (“smicha”). Het is echter zeer de vraag of die instelling al bestond in de tijd van het Nieuwe Testament. Volgens Johannes 7:15 heeft Jezus geen speciaal onderwijs gehad. Ook is het twijfelachtig of andere rabbi’s Hem op deze wijze zouden erkennen. Tevens lijkt de behoefde om “rabbi, rabbi” genoemd te worden (Mattheüs 23:7) een nieuwe ontwikkeling te zijn. In mijn boek “Mattheüs: Bijbelverklaring met Joodse en archeologische achtergronden” ga ik hier verder op in.

Wat de boeken van Jonathan Sacks betreft: hij is niet uit op een nauwkeurige reconstructie, maar vooral gericht op actualisering en toepassing.

Het boek “Nieuwe Testament met Joodse toelichting”, onder redactie van Amy-Jill Levine en Marc Zvi Brettler is een bijzonder boek, omdat tientallen Joodse auteurs het Nieuwe Testament uitleggen. Dat geeft in allerlei opzichten hulp om de Bijbelboeken beter te begrijpen in de toenmalige Joodse context. Maar de auteurs geloven niet dat Jezus de Messias is en dus is de verklaring ook nogal eens afstandelijk. Inderdaad wordt Jezus’ unieke prediking in diverse opzichten gerelativeerd. Daarom heb ik in mijn boek over de Joodse achtergrond van het Mattheüsevangelie ook veel nadruk gelegd op de unieke aspecten. Juist door vergelijking lichten die op. Als voorbeeld dient de reactie van de menigte na het aanhoren van de Bergrede: men stond versteld, want Hij onderwees als gezaghebbende, en niet als de schriftgeleerden. De schriftgeleerden waren gewend naar allerlei geleerden met uiteenlopende opvattingen te verwijzen. Jezus verbindt grote consequenties aan het horen en doen van Zijn woorden, zoals blijkt uit de gelijkenis van de wijze en dwaze bouwer (Mattheüs: 7:24-29).

Overigens: veel auteurs hebben meegewerkt aan deze Joodse Bijbelverklaring en dat betekent ook dat er onderling nog wel eens verschillen zijn.

Wie een Bijbelverklaring zoekt van Messiasbelijdende Joden, waarin de Joodse achtergronden naar voren komen, maar ook Jezus als de Messias/Christus erkend wordt, kan veel verklaringen op internet vinden. Een mooie, leerzame boekuitgave is die van David Stern, “Jewish New Testament Commentary”.

Het Centrum voor Israëlstudies is dit jaar met een lectoraat “Het Joodse karakter van het Nieuwe Testament en de Joods-christelijke ontmoeting” gestart, juist om de genoemde vragen te bestuderen.

De zeer brede vraag heb ik zo opgesplitst in diverse onderdelen. Per onderdeel is allerlei literatuur te vinden, maar er is bij mijn weten geen boek dat alle aspecten behandelt. Het blijft van belang goed te letten op de uitgangspunten waarmee auteurs hun visie presenteren.

Prof. dr. M. J. Paul

Dit artikel is beantwoord door

prof. dr. M.J. Paul

• Geboortedatum:
  13-03-1955
• Kerkelijke gezindte:
  PKN (Hervormd)
• Woon/standplaats:
  Oegstgeest
• Status:
  Actief

275 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven