Levensverlengende behandeling bij hersendood of coma

Mag ik vanuit Bijbels oogpunt weigeren dat mijn echtgenote (en omgekeerd) een levensverlengende behandeling ondergaat indien zij hersendood is of in een onomkeerbare coma geraakt is en dan verschrikkelijk uitzichtloos lijden dreigt? Want de huidige medische wetenschap kan heel wat meer doen dan vroeger om iemand in leven te houden.

Geachte vragensteller,

Uw vraag roept bij mij enige verbazing op. Wanneer uw echtgenote zich in een situatie bevindt waarin het bewustzijn met zekerheid niet meer terugkeert: 1. Waarom zou er dan nog een levensverlengende behandeling verricht moeten worden?; 2. Waaruit denkt u dat het dreigende lijden bestaat, als er geen sprake is van bewustzijn?

Ik ga er even van uit dat er inderdaad sprake is van hersen(stam)dood volgens de internationale criteria. Overigens staat de diagnostiek en de daaruit voortvloeiende verwachting de laatste tijd steeds vaker onder druk volgens Wikipedia.

Maar uitgaande van een persoon waarvan de hersenfunctie (vrijwel) afwezig is, dan is sowieso beademing en kunstmatige voeding nodig omdat de ademreflex ontbreekt en er geen vermogen is om zelfstandig voedsel tot zich te nemen. Als u die beademing en voedseltoediening ook schaart onder levensverlengende behandelingen, zult u zien dat bij het beëindigen daarvan, en dan direct als gevolg van het niet beademen, de patiënt binnen 10-15 minuten overlijdt.
 
De gedachte zou op kunnen komen: waarom is er dan überhaupt begonnen met beademen? Het lastige is dat op het moment waarop gestart wordt met beademen er vaak onvoldoende zicht op de situatie en de prognose is, meestal omdat er met spoed gehandeld dient te worden. Pas later blijkt, na uitgebreide diagnostiek, wat de uiteindelijke hersenschade is en als dan de diagnose ‘hersendood’ is gesteld, komt het dilemma van het doorbehandelen.

‘Ingrijpen’ zal dan gemotiveerd worden om de patiënt te optimaliseren voor orgaanuitname ten behoeve van donatie. Ik weet niet of u daar voorstander van bent. Zo niet, dan zal voorgesteld kunnen worden om de beademing te stoppen en het effect daarvan heb ik net genoemd.

Als hier niet voor gekozen wordt, maar ook niet voor de optimalisatie t.b.v. orgaanuitname, dan zal er enige tijd beademd worden maar zal de patiënt gaandeweg toch achteruit gaan. Het vermogen om bijvoorbeeld de lichaamstemperatuur te handhaven op ca. 37 graden Celsius is bij de meeste vormen van hersendood afwezig en de patiënt zal dan uiteindelijk na verloop van (doorgaans) enige weken overlijden. Vaak zullen, als gevolg van een teruglopende conditie, ook allerlei ontstekingen de kop op gaan steken en vaak treden er vergroeiingen en doorligplekken op. Overigens zal dit door de patiënt niet ‘ervaren’ worden als lijden, dat besef is afwezig.

De situatie bij coma is zo mogelijk nog gecompliceerder, omdat er een principieel verschil is tussen coma en hersendood.

U gaat uit van een situatie van ‘onomkeerbaar coma’. Toch is dat een wat merkwaardige term, die diagnose zal zeker niet in een vroeg stadium gesteld kunnen worden en e.e.a. is ook sterk afhankelijk van de oorzaak van dat coma, bijvoorbeeld een ongeluk met neurotrauma -waarbij een deel van de hersenen beschadigd wordt- of een hartstilstand met zuurstofgebrek waarvan het beschadigende effect alle hersencellen treft.

Al met al een wat hypothetische casus. Logisch, want gelukkig doet de situatie zich nu nog niet voor. Het is begrijpelijk dat u uw geliefde niet langer en ernstiger wilt laten lijden dan ‘nodig’ is.

In het geval van hersendood is er gelukkig in het geheel geen sprake van lijden, zodat die vrees ongegrond is. Eventueel beademen zonder aanvullende behandeling zal uiteindelijk lijden tot de dood.

In geval van coma ligt de zaak wat genuanceerder. Er is doorgaans geen beademing nodig, dus stoppen of doorgaan is in feite niet aan de orde. Wellicht zal de voeding (in eerste instantie) wel via een voedingssonde toegediend moeten worden. Dit is echter nauwelijk een belasting te noemen, zeker als op den duur die voedingssonde vervangen zou worden door een zgn. PEG-sonde.

Er zijn bij hersendood dus diverse opties:

-Wanneer op principiële gronden orgaandonatie niet wordt afgewezen en men een hersendode patiënt als ‘ontzield’ beschouwd, zou de patiënt geoptimaliseerd kunnen worden om zodoende te fungeren als ‘orgaandonor’ waarbij, na de uitname van organen, de patiënt als overleden wordt beschouwd.

-Wettelijk en procedureel zal -als orgaandonatie niet gewenst of mogelijk is- geconformeerd worden aan de gangbare medische protocollen en na een zgn. apneutest (waarbij zekerheid wordt verkregen of de patiënt misschien toch nog in staat is om zelfstandig te ademen) wanneer de patiënt dan nog niet ademt, voorgesteld worden om niet meer te beademen. De patiënt zal dan na 10-15 minuten overleden zijn (zie boven bij afzien van behandeling). Dit wordt, enigszins gepopulariseerd, genoemd: ‘De stekker eruit halen’.

-Wanneer het vorige argument niet gedeeld wordt en er op aandringen van de familie voor gekozen wordt om geen actieve levensverkortende maar ook geen levensverlengende procedures op de patiënt toe te passen, dan zal de patiënt met restrictief beleid beademd kunnen worden, totdat er doorgaans een proces van ‘desintegratie’ in werking treedt waarop de dood spoedig volgt (zoals boven geschetst).

In de praktijk blijkt dat voor alle drie de opties Bijbelse argumenten gebruikt worden. Dat komt omdat de situaties niet rechtstreeks afleidbaar zijn uit de Schrift en er dan verschillende interpretaties mogelijk zijn.

Persoonlijk neig ik naar de laatste optie, de geleidelijkheid van het stervensproces geeft meer ruimte aan het rouwproces en ondanks de hele kunstmatige context lijkt dit stervensproces toch iets meer op een natuurlijke dood.

Het thema 'Hersendood' besprak Johan Boeijenga ook in Pastorie online
 

Vanuit Bijbels perspectief is er bij coma maar één optie: het bieden van optimale zorg, inclusief optimale pijnbestrijding (indien nodig). Een bewust levensverlengende behandeling lijkt me niet relevant, een actieve levensverkortende procedure Bijbels gezien niet toegestaan.

Ik hoop voor u en uw echtgenote dat u niet voor de door u geschetste dilemma’s geplaatst wordt. Mocht de trieste realiteit helaas anders zijn, dan wens ik u veel sterkte en wijsheid toe, bovenal van de Heere.

Mogelijk dat bovenstaand antwoord enig houvast biedt.

Johan Boeijenga

Dit artikel is beantwoord door

J. Boeijenga

• Geboortedatum:
  26-05-1958
• Kerkelijke gezindte:
  Hersteld Hervormd
• Woon/standplaats:
  Nunspeet
• Status:
  Actief

66 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven