Datering van uittocht uit Egypte

Ik heb een vraag aan prof. M. J. Paul m.b.t. de exodus uit Egypte. Volgens 1 Koningen 6:1 was de exodus 480 jaar voor de regering van koning Salomo (de bouw van de tempel) en derhalve zou de exodus in de 15e eeuw voor Christus geweest zijn. Nu wordt er door historici gesteld dat Kanaän van ongeveer 1500-1100 v. Chr. onder Egyptisch bestuur gestaan heeft. Men beroept zich o.a. op de Papyrus Harris, de Amarnabrieven, de stele van Merenptah, de slag bij Kadesh en de grootschalige aanwezigheid van Egyptische administratieve en militaire centra door heel Kanaän (bijvoorbeeld in Beth Shean).

In het boek Richteren valt niets van een Egyptische aanwezigheid te bespeuren, hoewel het wel een tijd zonder centraal gezag was. Was Egypte nu verslagen tijdens de exodus of ging de Egyptische overheersing in Kanaän verder?

Beste vraagsteller,

Inderdaad is een datering van de uittocht uit Egypte in de 15e eeuw v.Chr. het meest aannemelijk en veel waarschijnlijker dan een datering in de 13e eeuw.

Er zijn allerlei aanwijzingen voor Egyptische invloed in Kanaän. Voor veel lezers zal een korte toelichting op de genoemde documenten en enige latere gegevens behulpzaam zijn:

-Papyrus Harris I beschrijft het leven van Ramses III (12e eeuw v.Chr.). Hij bevocht de Edomieten en de zeevolken, en kwam in de Sinaï.
-De Amarnabrieven zijn kleitabletten (ongeveer 380 in aantal) die in El Amarna in Egypte gevonden zijn. Dat is de oude stad Achet Aton, gebouwd door farao Amenhotep IV (ca. 1353-1337 v.Chr.), beter bekend onder de door hemzelf gekozen naam Achnaton. De kleitabletten bevatten teksten waarin Kanaänitische stadsbestuurders om hulp vragen tegenover vijandige indringers, de Habiru. 
-De stele (opgerichte gedenksteen) van farao Merenptah dateert uit ongeveer 1210 v.Chr. en vermeldt zijn overwinningen over de Libiërs en over Israël.
-De slag bij Kades/Kadesh, aan de rivier Orontes in het huidige Syrië, vond plaats in 1274 v.Chr. De legers van farao Ramses II (1290-1224 v.Chr.) en de Hettitische strijdmachten onder leiding van Muwatalli II bevochten elkaar. Beide kampen noemden deze slag een overwinning, maar Ramses’ troepen hadden veruit de meeste slachtoffers en waren er niet in geslaagd om meer grondgebied in te nemen. Dit verlies van prestige zorgde voor een reeks van opstanden in het Egyptische Rijk, waardoor Ramses zich niet meer op het grensconflict kon concentreren.
-Administratieve centra. Beth Shean (Beth-San) en andere plaatsen hadden huizen in een Egyptische stijl en ook zijn er aanwijzingen voor de aanwezigheid van Egyptische ambtenaren.
-In 1 Koningen 9:16 staat dat een farao de stad Gezer verwoest heeft en aan Salomo gaf als geschenk.
-Farao Sisak leidde een militaire expeditie in het vijfde jaar van Rehabeam, zoon van Salomo, waarbij hij Jeruzalem plunderde (1 Kon. 14:25-26).

Dit overzicht maakt duidelijk dat de Egyptenaren meermalen aanwezig waren in Kanaän. De mate waarin was echter heel verschillend. Waarschijnlijk was Amenhotep II de farao van de uittocht. Zie 'Farao die het volk van Israël onderdrukte' en Douglas Petrovich, “Origins of the Hebrews: New Evidence of Israelites in Egypt from Joseph to the Exodus” (Nashville 2021).

Na het vertrek van de Israëlieten en het dramatische verlies van zijn leger en zijn strijdwagens heeft de farao een inval in het zuiden van Kanaän gedaan, waarbij hij zeer veel gevangenen maakte en ook strijdwagens buitmaakte. De bedoeling zal zijn geweest om de gevluchte slaven (de Israëlieten) te vervangen en zijn strijdmacht weer op peil te brengen.

In de periode daarna, toen Israël door de woestijn zwierf, was Egypte tamelijk machteloos in buitenlandse politiek. Na ongeveer veertig jaar trok het volk Israël het beloofde land in. Uit die tijd stammen de Amarnabrieven. De lokale bestuurders van Kanaän smeekten om hulp van de farao tegen de Habiru (waartoe ook de Hebreeën/Israëlieten behoorden), maar te vergeefs. Typerend is de situatie die in Amarnabrief 109 beschreven wordt: “Vroeger vluchtten de koningen van het land Kanaän wanneer ze een Egyptenaar zagen, maar nu maken de mannen van Abdi-Ashirta dat de mannen van Egypte rondzwerven als honden.” Dus formeel was er wel zeggenschap van Egypte, maar inhoudelijk stelde dat niet veel voor. Die zeer beperkte invloed in Kanaän duurde tot de tijd van farao Horemheb (ca. 1335-1307 v. Chr.).

Na de verovering door Jozua bleef het gebied van Israël lange tijd beperkt tot het heuvelland in Kanaän, omdat de Egyptenaren tot ongeveer 1125 v.Chr. de kustvlakte beheersten en de Kanaänieten en Filistijnen met hun ijzeren wapens en hun met ijzer versterkte strijdwagens tot ongeveer 1000 v.Chr. een beslissende militaire voorsprong op de Israëlieten behielden.

In het boek Jozua komt naar voren dat Israël de macht van allerlei koningen in Kanaän gebroken heeft, maar dat nog veel land in te nemen was (Joz. 13:1; 23:4-5). Het boek Richteren noemt de nalatigheid van veel stammen om het hun toegewezen land te veroveren (Richt. 1-3).

De periode van Jozua tot Saul:
-1406-1400 Verovering van het land onder leiding van Jozua
-1399-1379 Periode voor de dood van Jozua en de oudsten
-Hierna volgt de periode van de richters.
-1109-1069 Eli’s priester- en richterschap (1 Sam. 4:18)
-1060-1049 Samuël richter
-1049-1009 Regering van Saul

Pas in de tijd van Saul en David neemt de macht van Israël toe en worden veel vijanden verslagen. De conclusie is dat de invloed van Egypte in Kanaän in kracht varieerde. Voor Israël was het mogelijk het beloofde land binnen te trekken en het was toen niet nodig tegen Egyptenaren te strijden.

Prof. dr. M. J. Paul

Dit artikel is beantwoord door

prof. dr. M.J. Paul

• Geboortedatum:
  13-03-1955
• Kerkelijke gezindte:
  PKN (Hervormd)
• Woon/standplaats:
  Oegstgeest
• Status:
  Actief

262 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven