Onmogelijke keuze van slaaf

Ik heb een vraag over Exodus 21 en wel over de slaaf. Een slaaf moest je in het zevende jaar vrijuit laten gaan. We lezen in vers 4, 5 en 6:

“Indien hem zijn heer een vrouw gegeven en zij hem zonen of dochters gebaard zal hebben, zo zal de vrouw en haar kinderen van haar heer zijn, en hij zal met zijn lijf uitgaan. Maar indien de knecht ronduit zeggen zal: Ik heb mijn heer, mijn vrouw en mijn kinderen lief, ik wil niet vrijuitgaan; Zo zal hem zijn heer tot de goden brengen, daarna zal hij hem aan de deur of aan de post brengen; en zijn heer zal hem met een priem zijn oor doorboren en hij zal hem eeuwig dienen.”

Nu is mijn vraag: maar wat nu als die slaaf veel van zijn vrouw en kinderen houdt, maar wèl vrij man wil zijn? Het was dan eigenlijk toch geen vrije keuze meer? Want het was dan haast onmogelijk om te kiezen! Als je wegging raakte je dan je hele gezin kwijt! Eigenlijk werd je zo toch ook min of meer moreel gedwongen om te blijven? En koos je er tòch voor om vrij te zijn, dan kostte die ‘vrijheid’ je alles!

Ik snap ook niet goed dat God zo’n wet kon geven? Hij haat immers het verlaten?! En in het geval dat die man vertrok, vond er eigenlijk een scheiding plaats! En in Deuteronomium 15:18 staat: “Het zal niet hard zijn in uw ogen, als je hem vrij van u gaan laat; want als een dubbel-loons-dagloner heeft hij u zes jaren gediend; zo zal u de HEERE uw God zegenen in alles wat je doen zult.” Hoe kan het dan eigenlijk dat die man gezegend werd, terwijl zijn slaaf (als hij een vrouw van hem had gekregen) scheidde van die vrouw door weg te gaan? Want dat was dan de consequentie. Waarom gaf het dan niet voor dat gezin om uit elkaar gescheurd te worden? En misschien hield die slaaf wèl van zijn gezin maar niet van zijn heer? En al híeld hij van zijn heer; het is toch normaal om een vrij man te willen zijn?

Kan iemand deze zaak uitleggen? Ik vind het moeilijk.

Beste vriend, vriendin,

Je stelt een mooie vraag, waar je goed over hebt nagedacht. Alleen er is één probleem, je kijkt met een hedendaagse bril naar een situatie van duizenden jaren geleden. Toen waren de maatschappelijke omstandigheden totaal anders dan nu. Wij kunnen ons daar ten diepste geen enkele voorstelling meer van maken. Wij zijn helemaal doortrokken van het moderne democratische en emancipatorische denken. Dan komen bepalingen uit het Oude Testament ons soms heel bevreemdend over.

Dat ook jij dat bent, en ik bedoel dat helemaal niet beschuldigend maar om te laten zien dat je een kind van deze tijd bent, blijkt ook uit je kritische opmerking: “Ik snap ook niet goed dat God zo’n wet kon geven.” Ik hoop dat je straks zult zeggen: Wat is God toch goed, dat Hij in die tijd zulke wetten gaf!

Exodus 21 volgt op het vorige hoofdstuk waarin de Heere de Tien Geboden aan Zijn volk heeft gegeven. De Heilige Wet waarin de Heere aangeeft hoe Hij gediend wil worden en hoe Zijn volk met elkaar moet omgaan. Over die tweede tafel van de Wet volgt nu een uitwerking en de hoofdstukken 21 tot en met 23.

In deze hoofdstukken worden die geboden nader toegelicht en geconcretiseerd. In hoofdstuk 21 vers 2 tot en met 11 gaat het over de rechten van slaven en heren. We moeten dus in de eerste plaatst heel goed beseffen dat slavernij in die dagen een heel normaal maatschappelijk instituut was. We lezen al van Sara dat zij een slavin heeft. 

Maar wat doet de Heere nu? Hij gaat de slavernij nog niet afschaffen, maar Hij gaat in Zijn wijsheid de scherpe kanten van deze instelling afschaven. Kijk maar eens met me mee. In hoofdstuk 21 gaat het over de rechten van slaven en heren. Het is al opmerkelijk dat de Heere eerst begint met de rechten van de slaven. Dat zag je in geen enkel wetboek uit die tijd. Dat is om het zo te zeggen: heel revolutionair voor die tijd. Daarin zie je al iets van Gods wezen oplichten, dat Hij oog heeft voor de zwakken in de samenleving, dat Hij het opneemt voor de verdrukten. Wat het niet verwonderlijk dat Hij Zijn verbond opricht met een onderdrukt en machteloos slavenvolk en niet met het machtige en wijze Egypte?

In de eerste bepaling die de Heere geeft, namelijk dat een slaaf na zes jaar moet worden vrijgelaten en dat hij dan niets meer tot aflossing van zijn schuld aan zijn heer verplicht is, laat al iets zien dat de Heere het lot van de slaven verzacht. Wanneer je de uitwerking van dit gebod naleest in Deuteronomium dat zie je dat de slaaf nog meer rechten ontvangt, namelijk dat zijn meester hem bij die vrijlating met geschenken moet overladen. Nergens in wetboeken van die tijd krijgt een slaaf zoveel rechten. De Heere wil dat Zijn volk niet handelt met zijn slaven, zoals dat in Egypte werd gedaan, dat men heel het leven gedoemd was om slaaf te blijven.

Hierna volgen een drietal uitwerkingen van deze bepaling. In het eerste geval betreft het een slaaf die alleen in dienst gekomen is van zijn meester. Hij kan alleen vertrekken. In de tweede situatie gaat het om een slaaf die al getrouwd is wanneer hij slaaf wordt. Hij kan dan vertrekken met zijn vrouw. Ingewikkelder wordt het in het geval dat jouw vraag betreft, namelijk wanneer hij tijdens zijn dienst als slaaf een vrouw van zijn meester krijgt. In dat geval mag hij alleen vertrekken, maar dat behoeft niet. 

Hier komt iets naar voren wat wij vandaag niet meer zo kunnen meemaken, namelijk dat een vrouw met kinderen beschouwd werden als bezit. Voor ons is dat een hele vreemde werkelijkheid die wij ons nauwelijks meer kunnen voorstellen. Maar in die dagen was dat heel gewoon. In dit licht is het ook begrijpelijk dat de Heere aan de andere zijde ook de belangen van de eigenaar behartigt. 

Wanneer je verder leest over de bepalingen die de Heere heeft laten opnemen over de behandeling van een slavin in de verzen 7 tot en met 11, dan zie je ook weer dat de Heere haar radicaal anders laat behandelen dat bij de heidense volken. Zo mag zijn niet verkocht worden wanneer ze haar meester niet bevalt. Ook geeft Hij haar rechten wanneer haar meester een andere vrouw neemt en als hij haar die rechten niet geeft dan is zij vrij om hem te verlaten. 

Ik hoop van harte dat je met de maatschappelijke omstandigheden en gebruiken van die tijd in je achterhoofd, nog eens kijkt naar de bepalingen die de Heere heeft opgesteld. Dan zie je dat de rechten van slaven veel groter zijn dan bij de omliggende volken. Ja dat je zien mag dat de Heere Zich hierin betoont als de God Die het opneemt voor de verdrukten en de zwakken en dat Hij Zijn volk leert om ook hun slaven lief te hebben en op een rechtvaardige wijze met hen om te gaan.

Met een hartelijke groet en Gode bevolen,
Je ds. A. A. Egas

Dit artikel is beantwoord door

Ds. A.A. Egas

• Geboortedatum:
  30-05-1957
• Kerkelijke gezindte:
  Christelijk Gereformeerd
• Woon/standplaats:
  Damwoude
• Status:
  Actief

85 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven