Hoe we de Psalmen moeten lezen

Weet u wat ik me al zolang afvraag? Hoe we de psalmen moeten lezen! Veel verzen zijn zo herkenbaar, van andere verzen schrik ik ronduit. Mijn vragen werden versterkt toen ik de lezing 'How to deal with dark times' over psalm 88 van Tim Keller hoorde. Het probleem is: Als God rechtstreeks (of via een profeet) iets zegt is het zo. Punt. Maar hoe zit dat bij quotes van een dichter? Is het wat de dichter voelt? Of is het werkelijkheid? Reageert een dichter verkeerd door emotie of zijn die verzen juist als voorbeeld voor ons gesteld?

Hier een paar voorbeelden.

• 88:15: “HEERE, waarom verstoot U mijn ziel?” Voelt de dichter zich verstoten of verstoot God zijn ziel?
• 88:16: “Ellendig ben ik en stervende van jongs af, ik draag Uw bedreigingen, ik ben radeloos.” Heeft hij zich werkelijk van jongs af zo ellendig gevoeld of overdrijft Heman hier door de emotie?
• 88:11: “Zou U wonderen doen aan de doden? Of zouden gestorvenen opstaan en U loven? Zou er van Uw goedertierenheid in het graf verteld worden, van Uw trouw in het verderf? Zouden Uw wonderen bekend worden in de duisternis, Uw gerechtigheid in het land van vergetelheid?” Dit klink voor mij als boosheid (bijna sarcasme), gedreven door de emotie van het moment.
• 69:25: “Stort over hen Uw gramschap uit, laat Uw brandende toorn hen treffen.” Is dit een verkeerde wens door overdrijving/emotie? Of een voorbeeld tot navolging voor ons? Dat kan ik niet geloven... “zegen hen die u vervloeken.”
• 69:29: “Laat hen uitgewist worden uit het boek des levens, laat hen bij de rechtvaardigen niet opgeschreven worden.” Is dit een verkeerde wens door overdrijving/emotie? Of een voorbeeld voor navolging voor ons? Dat kan ik niet geloven; “zegen hen die u vervloeken.”
• 39:13: “Want ik ben een vreemdeling bij U.” Is de dichter een vreemdeling bij God? Dat kan ik niet geloven; “Kan ook een vrouw haar zuigeling vergeten.”

Ik kan nog een tijdje doorgaan. In de psalmen kom ik soms ook de meest vreselijke toewensing tegen richting vijanden. Ik weet niet wat ik er mee moet. Kunt u helpen? Ik verwacht niet op ieder vers een apart antwoord.

Naast bovengenoemde vraagstuk over gevoel versus werkelijkheid, emotie versus voorbeeld, heb ik de volgende vragen:

1. Ik hoor eigenlijk nooit in preken: “Nou nou Heman/David/Asaf, hier sla je de plank mis” of iets in die richting. Ik heb het gevoel dat predikers beschermend zijn richting zondige psalmdichters en dat God (onbedoeld wellicht) de ‘zwarte piet’ krijgt toegeschoven. Is deze visie inderdaad reformatorisch gemeengoed of is mijn beeld ongenuanceerd?

2. Waar ligt in de psalmen de grens om te bepalen of iets feit of gevoel, goed of fout is? Schrift met Schrift vergelijken?

3. Wat vindt u van de volgende visie: “In o.a. psalmen als 39 en 88 zeggen de dichters zaken die overdreven of ‘kleindenkend’ van God zijn. Maar God laat juist (door het opnemen van deze psalmen in de Bijbel) zien dat hij ook de God is van deze zondige dichters. Hoe dan ook: “Ik zal de goedertierenheid des HEEREN eeuwiglijk zingen.” Amen.

Beste vragensteller,

Je stelt eigenlijk drie vragen.

1. Hoe moeten we denken over Psalmen waarin de dichter zijn gevoel van verlatenheid uit en zijn klacht daarover bij de Heere uitstort? Is dat ‘echt’ of niet?
2. Hoe moeten we denken over Psalmen waarin de dichter de Heere verzoekt om het oordeel over zijn vijanden? Is dat niet zondig?
3. En kunnen de Psalmdichters ook ‘verkeerd’ zijn geweest door bijvoorbeeld te klein van God te denken?

Dit zijn alle drie erg mooie vragen, die laten zien dat je er diep over nagedacht hebt. Ik zal ze achtereenvolgens proberen te beantwoorden.

Jouw eerste vraag gaat over al die Psalmen waarin de dichters hun gevoelens onder woorden brengen. Gevoelens waarvan je je afvraagt of ze wel de werkelijkheid weergeven. Zoals Psalm 88 vers 15: “HEERE, waarom verstoot U mijn ziel?” Deze zin zegt niet dat de HEERE de Psalmdichter daadwerkelijk heeft verstoten, maar dat de dichter het gevoel heeft dat de Heere hem heeft verstoten. We zien hier een dichter die voor zijn gevoel God is kwijtgeraakt en daarom vanuit die nood tot God roept. Psalm 88 is één van de weinige Psalmen die het ook bij deze klacht laat. We horen het antwoord van de Heere niet en horen niet of de dichter tot een ander inzicht is gekomen. Bij de meeste andere Psalmen is dat wel het geval. Psalm 73 is hierbij een mooi voorbeeld. De dichter beschrijft hier zijn gevoel dat de Heere niet naar hem omziet en tegelijk wel de goddelozen zegent. Later in die Psalm moet hij echter terugkomen op dat eerdere oordeel en erkennen dat hij te snel heeft gesproken. Hij moet belijden “ik was onverstandig als een redeloos dier bij u.”

Ook in andere Psalmen zien we hoe de dichters zelf inzien dat hun gevoel of gedachten niet terecht was. In de Psalmen komen we geen afgeronde theologie tegen, maar zien we mensen van vlees en bloed worstelen met de dingen van het leven. Vragend en klagend soms komen ze bij Gods troon. Het geweldige troostrijke van deze Psalmen is dat we dus met al onze nood en vragen naar de Heere mogen. Stamelend, zoeken, vragend mogen we aan Zijn genadetroon verschijnen. We mogen tegen God zeggen “wat U nu doet voelt zo oneerlijk, ik begrijp U niet!” Voor een dictator moet je buigen, maar bij een liefhebbende Vader mag je in protest gaan als alles zo’n pijn doet. Als we het maar als een gebed bij God brengen en niet als een verwijt tegenover God. De Psalmdichters zijn daarbij best ‘vrij’ tegenover God en durven voor ons gevoel best veel te zeggen. We moeten dat denk ik niet zien als brutaliteit, maar het laat iets zien van de intieme band tussen de Heere en die dichters. In plaats van zelf te worstelen met hun vragen, gaan ze naar God. Ongepolijst en soms rauw leggen ze alles bij God neer in het geloof dat Hij hoort en antwoordt. Ook wij mogen zo tot God gaan...

Jouw tweede vraag gaat over de zogenaamde ‘wraakteksten’ in de Psalmen. Ik wil hierbij allereerst verwijzen naar het antwoord 'hatelijk naar de goddelozen' door ds. P. D. J. Buijs. Besef dat het in deze teksten gaat over Gods vijanden en het oordeel aan God wordt gelaten. Zoals ds. Buijs schrijft, strijdt dat niet met de bede om vergeving uit het Nieuwe Testament. Levend in de verwachting van de wederkomst mag in onze tijd die bede om vergeving centraal staan. Je mag op grond van het werk van Christus smeken of de Heere vijanden tot bekering wil brengen. Dat gebed krijgt diepte juist vanwege de gedachte dat anders het rechtvaardig oordeel van God hen zal treffen. Bij de wederkomst zullen Gods kinderen ook instemmen met het oordeel over de goddelozen, omdat daarmee Gods eer is gediend. De wraakteksten zijn dus in dat opzicht niet verkeerd. Maar wij hebben er door Christus wel een ander en veel rijker gebed bij gekregen, wat vooraf mag gaan. In die zin mogen wij die Psalmen dus niet zomaar herhalen in die zin dat we smeken of God die vervelende buurman met Zijn oordeel wil treffen. Nee, wij zullen eerst en voor alles bidden om bekering en voor het verdere het oordeel aan God laten.

Hiermee is eigenlijk ook je derde vraag beantwoord. De dichters hebben het dus niet bij het verkeerde eind en hoeven door ons niet terecht gewezen worden. Hun gevoel is reëel. Het is niet het eindpunt van alles wat er te zeggen is, maar een beginpunt. Geen afgeronde theologie, maar een schreeuw uit de diepte. Net als de dichters mogen ook wij met die vragen naar God gaan en is daar dus niet verkeerds aan. Ook de wraakteksten zijn niet verkeerd, zoals hierboven uitgelegd. Wel mogen wij zeggen: ziende op Christus hebben wij meer te zeggen... 

Ik hoop dat dit je vragen een beetje beantwoordt en vooral dat het Psalmenboek tot grote zegen mag zijn voor jouw geestelijk leven. Velen hebben er door de eeuwen heen troost in gevonden. Velen hebben door de Psalmen woorden kunnen geven aan het woordeloze. Laten we de Heere danken voor het Psalmenboek. 

Hartelijke groet,
Ds. G. K. Terreehorst

Dit artikel is beantwoord door

Ds. G.K. Terreehorst

• Geboortedatum:
  23-05-1986
• Kerkelijke gezindte:
  Hersteld Hervormd
• Woon/standplaats:
  IJsselstein
• Status:
  Actief

56 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven