Wim 'The Iceman' Hof-methode

Wat moeten we vinden van de Wim Hof-methode? Hij is ook wel bekend als “The Iceman”, als de Nederlander die wetenschap te boven gaat. Al zijn bevindingen zijn onderzocht en zijn beademingsmethoden lijken ervoor te zorgen dat het cardiovasculair systeem ongelooflijk verbeterd wordt. De doorbloeding verbetert zodanig dat ieder mens in de sneeuw kan lopen met korte broek, maar dat ook ziekten zoals griep en verkoudheid, de ziekte van Lyme en andere ernstige kwalen geen probleem meer zijn.

Hij beweert dat de mens met zijn systeem de controle ‘terugkrijgt’ over het lichaam. Op eerste gezicht lijken het gewoon oefeningen voor de gezondheid, of zit er meer achter? Zijn methodes lijken ontzettend veel op die van Yoga of andere Oosterse bewegingsrituelen. Wim verwacht zijn geluk uit de controle die hij heeft over zijn lichaam, ik wil echter dit alles verwachten van God. Maakt het me een beter instrument voor God als ik deze oefeningen doe of dien ik dan ‘twee heren’?

Beste vragensteller,

Je vraag lijkt uit te gaan vanuit het verlangen om je gezondheid te verbeteren en je zoekt daarbij naar een methode die Bijbels verantwoord is. Dat is op zich geen slechte zaak. Wel vraag ik me af of het zinvol is om je gezondheid te willen verbeteren als die al ‘gewoon’ goed is. Of word je geïmponeerd door de spectaculaire resultaten van de heer Hof en ontstaat er een soort ‘me too’ reflex? Ik maak een kritische analyse van de Wim Hof-methode en geef enige overwegingen.

Wat zijn de uitgangspunten van de Wim Hof-methode? Wim Hof wil een ander laten inzien welke mogelijkheden van het lichaam allemaal nog kunnen worden benut voor een gezonder leven en/of  het verhogen van de afweer. Welke methodes worden hiervoor gebruikt? Door een bepaalde training en meditatie wordt het lichaam sterker en weerbaarder (zo is de gedachte) tegen ziektes:

-Ademhalingsoefeningen, gecombineerd met meditatie (om de geest tot rust te brengen, maar ook om warmtesensaties op te wekken);
-Gewenning aan koude  (“hiermee train je de spieren in je aderen”).

Waar zijn deze principes op gebaseerd? De ademhalingstechnieken zijn gebaseerd op de Tibetaanse Tumo-meditatie, maar Hof propageert niet expliciet de religieuze aspecten daarvan. Bij de oefeningen moet bijvoorbeeld telkens dertig keer diep in- en rustig uitgeademd worden. In feite is er sprake van een gecontroleerde hyperventilatie: vanwege de geforceerde overdosering van zuurstof door een te groot ademvolume en daardoor de geforceerde  uitademing van kooldioxide ontstaat er een iets andere zuurgraad in het lichaam (minder koolzuur maakt de zuurgraad van het bloed lager) en dat is precies wat Hof voorstaat: er moet zoveel mogelijk zuurstof en zo min mogelijk kooldioxide in het lichaam. “Hierdoor wordt de aanmaak van melkzuur voorkomen.” Daarnaast is een sterke mindset belangrijk om je innerlijke krachten te realiseren. De Tumo-meditatie- en concentratietraining helpt hierbij volgens hem “om vanuit je zenuwstelsel warmte te genereren door middel van je wil en ademhaling.”

De koude trainingen bestaan uit een geleidelijke gewenning aan koude omgevingen: om te beginnen na een gewone douchebeurt 1 minuut koud douchen, daarna kan via geheel koude douches zelfs toegewerkt worden naar het kunnen baden in ijswater. Het idee is o.a. om de vorming van bruin vet te stimuleren (ook door lichamelijke training). Het bruine vet zet energie om in warmte.

Hoe hebben we dit te duiden? Een gecontroleerde ademhaling is op zich iets onnatuurlijks. Onze Schepper heeft ons lichaam uitgerust met allerlei mechanismen die er voor zorgen dat er een goede balans is tussen vraag en aanbod van zuurstof en dat loopt synchroon met de afvoer van het verbrandingsgas koolzuur. Zonder dat we hier bij na hoeven te denken. Perfect geregeld! Het zou ook uiterst vermoeiend zijn als we steeds bij onze ademhaling na moesten denken. En tijdens de slaap lukt dat al helemaal niet.

Soms is in deze bioregulatie een verstoring. Helaas leven we in een gebroken wereld, waarin het schepsel onderworpen is aan allerhande ellendigheid en ziekte. Bij bepaalde psychische aandoeningen kan er bijvoorbeeld hyperventilatie optreden. Dit kan er zelfs toe leiden dat diegene het bewustzijn verliest, omdat er dan een ongewenste te lage zuurgraad (teveel koolzuur uitgeademd) in het bloed ontstaat, waardoor de hersenen geen ademprikkel meer krijgen. Bij diabetespatiënten kan er coma optreden doordat afvalproducten van de verstoorde suikerstofwisseling de hersenen ‘vergiftigen’ waarbij er ook effecten zijn op de ademhaling. Dit zijn een paar voorbeelden om aan te geven dat de ademhaling normaal gesproken bij een gezond persoon goed gereguleerd is en dat afwijkingen hiervan een oorzaak hebben die verband houdt met een lichamelijke of psychische aandoening.

Dat we dit mechanisme ook kunnen gebruiken voor een bepaald doel, is te illustreren met de methode die jonge parelduikertjes in de Derde Wereld en zogeheten vrijduikers in de sportwereld hanteren: zij gebruiken geen duikapparatuur om lang onder water te blijven, maar gaan voordat ze duiken een tijdje bewust hyperventileren, om vervolgens minutenlang (zelfs tot 10 minuten) onder water te kunnen blijven (zonder te ademen uiteraard). Dat vergt veel van het lichaam, dat niet alleen veel minder zuurstof krijgt, maar ook moet omgaan met het melkzuur dat de spieren produceren als ze zonder zuurstof werken. Ook de geest moet hard werken om de angst voor de duikersdood te bezweren: het hart van een duiker die niet ontspannen is, gaat sneller kloppen door de stresshormonen waardoor zijn zuurstof sneller opraakt.

Meditatie is een geestelijke oefening, gebaseerd op geconcentreerd overdenking van een bepaald onderwerp en daar bewust tijd en gelegenheid voor inruimen. In de Bijbel komen we dit begrip dikwijls tegen, waarbij dan (bijvoorbeeld in de Psalmen) vaak de woorden gedenken en bepeinzen gebruikt worden. Wanneer wat langer bij een Bijbeltekst stilgestaan wordt, of hier wat meer studie van gemaakt wordt, dan treedt bijna als vanzelf een zekere meditatie op waardoor de tekst betekenis en diepgang krijgt.

Meditatie is niet exclusief voor het Jodendom of Christendom, ook veel andere religies en levensbeschouwingen kennen meditatie. Het doel is nogal verschillend, maar vrijwel altijd zit er een aspect bij dat de meditator moet brengen tot een hoger geestelijk niveau. Ook aspecten als zelfinzicht, een verhoogd zelfbewustzijn en het verkrijgen van een sterke innerlijke rust zijn vaak het doel. Met name dat aspect van rust is iets dat in onze huidige, jachtige tijd, populair is en mensen dan ook lokt naar (pseudo)religieuze sessies, veelal geënt op oosterse religies en filosofieën.
 
Mensen die goed tegen koude kunnen, hebben vaak een wat stoer imago. Kamperen in een tent is het echte werk, caravans en campers zijn voor luxe-kampeerders. En het imago van de Elfstedentocht is, ook vanwege de sportieve prestatie maar toch ook vanwege de ontbering wegens de kou (het moet immers lang en stevig gevroren hebben voor die tocht) bijna iconisch geworden. Tevens werd tot een halve eeuw geleden bijvoorbeeld op sportclubs en in religieuze gemeenschappen nog vaak verkondigd dat kou -en met name koude douches- goed zouden zijn voor het gestel. In Duitsland in kuuroorden kunnen de gasten nog steeds voorzien worden van hardhandige bespuitingen met koud water. Het idee dat kou lijden gezond zou zijn, lijkt hardnekkig in onze cultuur verankerd. Toch berust dit niet op de werkelijkheid, gezien de vele doden die er altijd bij koudegolven vallen. Bevriezing van lichaamsdelen niet bepaald een pretje en ook Wim Hof heeft bij zijn expedities bevroren ledematen opgelopen.

Daarbij komt ook dat een bepaalde aanleg voor koudetolerantie een rol speelt. Het bleek dat zijn lichaam een natuurlijke aanleg heeft om bij lage temperaturen meer bruin vet te activeren en meer lichaamswarmte te produceren dan bij een gemiddeld persoon het geval is. Die aanleg is ook bij zijn tweelingbroer vastgesteld en die beoefent niet de extreme sporten en koudetrainingen die broer Wim wel doet.

Wat is hiervan de relatie met de soms spectaculaire uitingen van Wim Hof? Vooropgesteld: Hof weet de media goed te bespelen, waardoor hij veel aandacht krijgt. Of eigenlijk kreeg, want er zijn al een paar jaar geen nieuwe media-uitingen meer geweest. Dat geeft op zich te denken, want hij suggereerde soms dat hij erg lang erg gezond zou leven en zou daarmee een levende reclame kunnen zijn...

Maar goed, met zijn mediagenieke optreden (uurrecord zitten in een bak met ijsklontjes etc.) heeft hij wel zijn duizenden verslagen die erg geïmponeerd zijn door het spektakelstuk en andere aspecten voor zoete koek slikken om ook die beoogde fysieke en mentale conditie te verwerven.

Een argument van Hof is ‘het tegengaan van de verzuring van het lichaam’. Afgezien van het feit dat in normale omstandigheden en bij normaal functioneren ons lichaam helemaal niet verzuurd is, is de manier waarop hij zijn ideaal bereikt wel effectief (door te hyperventileren wordt het bloed inderdaad zwak alkalisch) maar per definitie tijdelijk. Dit houdt niemand lang vol en het grootste deel van de dag zal Hof dan ook een normale ademhaling hebben (en al zeker in zijn slaap). Dit is dus een vrij zwak verhaal.

Hij adviseert die gecontroleerde hyperventilatie (3x 30 diepe in- en uitademingen) ‘s morgens bij voorkeur op de nuchtere maag te doen. Hierna ‘nagenieten’ (een meditatief moment) en vervolgens een koude douche nemen. 

Gevolg: zo’n 23,5 van de 24 uur wordt er normaal geademd met als gevolg een normale zuurgraad van het bloed. Gelukkig maar, want bij die zuurgraad verlopen de stofwisselingsprocessen in het bloed en de weefsels optimaal. Onze Schepper heeft het niet voor niets zo geregeld.

Dat die ademhalingsoefeningen ook rustgevend zijn en daarmee een goede randvoorwaarde scheppen voor de hieraan gekoppelde meditatie zal een beoogd effect van de ‘methode’ zijn. Ook kunnen door de hyperventilatie warmtesensaties opgewekt worden en die zijn dan weer handig te gebruiken bij de koudetraining.

Een ander argument is ‘het verhogen van de weerstand’. Het lijkt aannemelijk dat een koudetraining mensen een mate van gehardheid geeft, waardoor zij minder vatbaar zijn voor kouvatten. Ook zijn er sterke aanwijzingen dat koudetraining positief werkt op de vorming van bruin vet. Hierdoor worden mensen niet alleen weerbaarder tegen kou, ook veroorzaakt de vorming van bruin vet (kan ook door medicijnen, hoeft dus niet perse door koudetraining) voor verlaging van het LDL (slechte cholesterol) en daardoor tot vermindering van slagaderverkalking.

Maar beweringen  van Wim Hof dat mensen met de ziekte van Lyme, reuma, multiple sclerose en zelfs kanker baat zouden hebben bij zijn methode, is toch wel erg bezijden de waarheid en daarom ronduit als bedrog af te doen.

Een academisch experiment om die verhoogde weerstand aan te tonen gaf een indicatie dat de proefpersonen wel een licht (tijdelijk?) verbeterd immuunsysteem hadden, maar de resultaten werden door Hof nogal opgeklopt. In een later artikel in de Volkskrant (6 mei 2014) zegt hoogleraar Pickkers (één van de onderzoekers die in Nijmegen het experiment uitvoerde): “Patiënten mogen geen valse hoop krijgen. Patiënten met reuma, MS en kanker hebben hier geen baat bij.”

Van de koude training wordt beweerd dat dit goed zou zijn voor hart en bloedvaten. Naast de vraag of extreme zaken überhaupt wel goed zijn voor hart en bloedvaten, ja voor het gehele menselijke gestel, is het vanuit het oogpunt van de logica aannemelijker dat afwisseling van warmte en koude eerder een trainingseffect voor de (spiertjes rond de) bloedvaten zal hebben, dan het éénzijdig toepassen van alleen koude.

Vanuit de hoek van de alternatieve en complementaire therapieën is er onderzoek gedaan naar het positieve effect van meditatie-technieken op het welbevinden van de deelnemers. Dat effect werd subjectief vastgesteld (mensen voelden zich beter) maar kon ook m.b.v. hersenonderzoek (EEG) objectief vastgesteld worden. Dat is voor een groot deel verklaarbaar door de ontspanning die ervaren wordt. 

Een vergelijkbaar fenomeen valt waar te nemen bij patiënten die een kortstondige, lichte anesthesie (zonder spierverslapping, dus met intact zijnde ademhaling) hebben gehad. Na een half uurtje anesthesie ontwaken zij met het gevoel een fantastische nachtrust te hebben gehad. Als sedationist heb ik deze techniek duizenden keren toegepast en dit fenomeen zeer vaak waargenomen.

Vaak wordt een link gelegd met Yoga en allerlei andere meditatie- en concentratie-oefeningen. In feite een stelsel van lichamelijke en mentale trainingen om te leren ontspannen, bewuster in het leven te staan, gezonder te eten, enz.

Veel deelnemers hadden dan ook voordien last van stress en stress-gerelateerde aandoeningen (gejaagd gevoel, hyperventilatie, buikpijn, hoofdpijn/migraine, spierspanningen, ochtendstijfheid, rond razende gedachten in het hoofd, slaapstoornissen). Nadat de cursus is doorlopen hebben ze hier geen of minder last van. Dat is vooral te danken aan het feit dat ze zich niet meer zo laten beheersen door het ‘moeten’, het gevoel geleefd te worden, doordat ze nu op een gestructureerde wijze dagelijks tijd inruimen om tot rust te komen, eenvoudige ontspanningsoefeningen doen en tijd nemen voor meditatie. Logische gevolgen van een veranderd leefpatroon, een andere manier van in het leven staan.

Zo hier en daar heb ik al een kritische kanttekening geplaatst, maar die betrof doorgaans meer de wetenschappelijke kant van de zaak. Als we proberen één en ander in Bijbels perspectief te zien, komen de volgende aspecten in beeld.

Er is kritiek geuit op de Wim Hof-methode, als zou deze schadelijk zijn. En inderdaad, er zijn diverse doden gevallen, maar hierbij is veelal sprake van onverstandig omgaan met de methode. De adviezen zijn hierdoor inmiddels aangepast. Zo kan na de hyperventilatie-oefeningen er een tijdelijk verlaagd bewustzijn optreden. In zo’n geval is het ronduit gevaarlijk om zich in een (ijs)bad te begeven. Dat wordt nu ook expliciet afgeraden. Wanneer men zich dus aan de ‘spelregels’ houdt, hoeft er geen sprake te zijn van onverantwoorde risico’s en is er dus ook geen sprake van het ‘zich moedwillig in gevaar begeven’ (de uitleg in de Heidelberger Catechismus zondag 40 van het 6e gebod).

Daarbij lijkt het mij wel verstandig de koudeoefeningen niet zo extreem uit te voeren als Hof heeft gedaan (met bevroren tenen als gevolg), maar te beperken tot een koude douche of bad. Toch ben ik zelf niet zo gecharmeerd van dit soort zaken en het valt mij op dat in de Bijbel het begrip kou ook altijd een negatieve associatie heeft.

Zijn gedachten over een geforceerde ademhalingsmethode komen mij voor als een tarten van het goed geschapen mechanisme van de zuurstof- en koolzuurstofwisseling (zie mijn opmerkingen bij “tegengaan van verzuring”) en roept het idee op van de klei die kritiek heeft op de Pottenbakker (Jes. 29:16).

Het meditatieve aspect is een principieel obstakel. Hoewel Hof er niet zoveel ruchtbaarheid aan geeft, zijn de meditatietechnieken wel gekleurd door denkbeelden en principes die voortkomen uit Oosterse religies en filosofieën, welke onbijbelse principes hanteren. Met name de gedachte dat een bepaalde levensstijl kan leiden tot zelfrealisatie en het zich opwerken tot een hoger spiritueel niveau, is iets waar een christen niet in mee kan gaan.
Wellicht dat dit aspect te vervangen zou zijn door minder hoogdravende lichamelijke en geestelijke ontspanningsoefeningen.

Naar mijn idee is een meditatie over een Bijbelgedeelte een zinniger bezigheid, die ook nog eens gevolgen kan hebben die zich verder uitstrekken dan over dit aardse, tijdelijke bestaan. De uitdrukking “stille tijd” illustreert al het karakter van onthaasting...

Kortom, het oprecht geloof in God staat het (kritisch) volgen van een therapie of methode niet per definitie in de weg. Wel dient steeds afgevraagd te worden wat het zuivere motief is om die therapie of methode te volgen.

Daarnaast moet eerlijk voor ogen gehouden worden dat, wanneer er elementen zijn die strijdig zijn met de letter of geest van Gods Woord, deze elementen gemeden moeten worden en indien mogelijk of nodig door een verantwoord alternatief vervangen moeten worden.

Ook mag kritisch gekeken worden naar de gepropageerde claims t.a.v. resultaten en ziektes die voor genezing in aanmerking komen. Een goede vuistregel hierbij is: Als het eigenlijk te mooi is om waar te zijn, is dat meestal ook het geval. Halve waarheden zijn minstens zo erg als hele leugens.

Verbetering van psychosomatische aandoeningen kan het gevolg zijn van een bijna extatische situatie. Doorgaans heeft deze verbetering een tijdelijk karakter. Uiteindelijk zullen we eens moeten sterven en dan is het belangrijker dat we ons daar op voorbereiden, dan dat we dat tijdstip zo lang mogelijk willen uitstellen.

Johan Boeijenga

Dit artikel is beantwoord door

J. Boeijenga

• Geboortedatum:
  26-05-1958
• Kerkelijke gezindte:
  Hersteld Hervormd
• Woon/standplaats:
  Nunspeet
• Status:
  Actief

66 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven