Gelijkschakeling van werk- en genadeverbond

Is het verbond der genade een door Christus volbracht verbond der werken? Ik heb dit bij verschillende gereformeerde theologen gelezen (ik meen dat Witsius dit ook zegt; ik moet u een bronvermelding echter verschuldigd blijven). Als dit zo is, heeft dit dan niet veel weg van pelagianisme? Dit laatste was ook de kritiek van Barth op het concept van het verbond der werken.

Inderdaad komt deze gelijkschakeling van werk- en genadeverbond bij verschillende gereformeerde theologen voor. Maar er moet wel genuanceerd worden.

Het is namelijk de vraag of we beide verbonden zonder meer in elkaars verlengde morgen zien. Ze zijn immers niet van gelijke aard. Strikt genomen komen we de term “werkverbond” in de Bijbel niet tegen. Pas in Genesis 9: 9-17 spreekt God Zelf van een verbond als Hij belooft de aarde niet meer door water te laten vergaan. Zo zijn er nog andere verbonden in de Bijbel.  

In Genesis 1 en 2 zien we dat God een relatie legt tussen hem en de mens Adam. Dat is natuurlijk wel als een verbond te beschouwen, al zijn het totaal ongelijkwaardige partners. Alles gaat immers van God uit. Adam krijgt de opdracht de aarde te beheren en te leven met God. Gaandeweg zou hij zich mogen ontplooien als beelddrager van God. Het is daarom niet juist om dat in te denken als een beloning voor de leverde prestatie, zoals de term ”werkverbond” suggereert. Het was puur welbehagen van God dat Hij de mens in het paradijs liet leven in Zijn licht en liefde. Beter is dan te spreken van een verbond ten leven (zoals de Ned. Geloofsbelijdenis spreekt van een gebod des levens dat Adam overtrad, art. 14).     

Toen Adam in zonde viel kwam de sanctie die God hem had voorzegd: de dood, maar ook een breuk in de vertrouwensrelatie met God, die als zonde tot in het verre nageslacht zou doorwerken.

Toen God in de volheid van de tijd Zijn Zoon uit de maagd Maria onder de wet geboren deed worden, was dat inderdaad een reactie op Adams zonde en de gevolgen daarvan. Christus is Middelaar geworden van een beter verbond (Hebr. 8 en 9). In Rom. 5:12-21 stelt Paulus de overvloedige genade die er door Christus is gekomen, nadat de gevolgen van Adams zonde in de wereld doorwerkten. Gods verbondsbeloften worden in en door Hem vervuld. Christus herstelt niet alleen wat Adam bedorven had, maar voleindigt ook het plan dat God met mens en wereld heeft. God zet Zijn oorspronkelijke bedoeling met mens en wereld voort. 

Karl Barth had een eigen scheppingstheologie, zoals hij zijn hele theologie vanuit Christus heeft opgezet. Het is te veelomvattend om daar nu op in te gaan. Hij ontkende bij Adam een staat der rechtheid en wijst dus vanzelfsprekend ook een werkverbond als “beloningssysteem” af. Alles is bij hem vanaf het begin Gods genade in Christus. 

Pelagius leerde dat Adams zondeval geen gevolgen heeft voor zijn nakomelingen. Ieder mens kan nog steeds uit vrije wil voor het goede of het kwade kiezen. Christus is mens geworden om door Zijn leer en voorbeeld de mens aan te moedigen voor het goede te kiezen. Gods genade bestaat daarin dat Hij zijn zonden vergeeft en hem sterkt  tot het doen van het goede zodat hij het eeuwige leven zal ontvangen. De mens moet zich namelijk deze genade door het streven naar deugd waardig maken. 

Barths kritiek op het werkverbond is o.a. dat het op de voorstelling van Pelagius lijkt. Maar het werkverbond, beter gezegd: het verbond des levens, heeft geen verdienstelijk karakter waarin beloning een rol zou spelen. Hoofdzaak is, zoals gezegd, de liefdevolle ontplooiing van het mensenleven voor Gods aangezicht tot in eeuwigheid.

Het blijven gedachtenconstructies, theologische gevolgtrekkingen uit het lezen van de Bijbel, maar de geref. verbondsleer heeft geprobeerd vanuit Gods liefdevolle overmacht en rechtvaardigheid de eigen  verantwoordelijkheid van de mens de juiste plaats te geven in het kader van schepping, zondeval en verlossing. Het genadeverbond is de schriftuurlijke grond voor de oproep tot waarachtig geloof en bekering van zondaren.

Ds. H. D. Rietveld

Dit artikel is beantwoord door

Ds. H. D. Rietveld

• Geboortedatum:
  06-11-1947
• Kerkelijke gezindte:
  Christelijk Gereformeerd
• Woon/standplaats:
  Nijkerk
• Status:
  Actief

106 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven