Vraag
Waarom had Luther zo'n hekel aan de Joden? Ik lees veel negatieve reacties van hem over de Joden, maar zij zijn toch Gods oogappel volgens de Bijbel? Waarom lijken dominees geen afstand van te nemen van deze uitspraken van Luther?
Antwoord
Nou, dat zit nog dat Luther een hekel had aan de Joden. Daarover moet op z’n minst heel genuanceerd worden gedacht. De trend vandaag om Luther in het kamp van de antisemitisten te plaatsen is tendentieus en zegt meer over de beschuldigers dan over Luther zelf. Dominees zullen dus ook op een theologisch verantwoorde wijze omgaan met de betreffende uitspraken van Luther.
Kijk, de Reformatie betekende niet gelijk het einde van het heersende anti-Joodse klimaat uit de Middeleeuwen. Niet alleen Luther, maar ook Bucer, Calvijn en andere reformatoren lieten zich voor moderne oren bijzonder kritisch uit over de Joden. En toch droeg de Reformatie bij aan een verbetering van de verhoudingen, zij het meestal indirect.
Door heel zijn werk heen is Luther consistent ten aanzien van de Joden. Maar met spanningsvolle verschillen. Ze krijgen niet altijd alle dezelfde nadruk. Je kunt ook spreken van fasen in Luthers visie op de Joden, elk met een eigen accent. Zijn missionaire benadering van de Joden treedt vooral naar voren in de eerste periode, tot en met 1523, maar blijft ook daarna zichtbaar. Vervolgens verschuift de spits van zijn benadering geleidelijk naar de verdediging, het apologetische element met scherpe publicaties in 1536 en 1537. In de derde fase, vanaf 1543, gaat Luther duidelijk in de aanval en het polemische krijgt dan de overhand.
In een Goede Vrijdagpreek in 1519 verwerpt hij het veel gebruikte argument dat de Joden schuldig zijn aan Godsmoord. Hij kritiseert tijdgenoten, vooral die van het pausdom, die menen dat het lijden van Christus alleen maar voortkomt uit het kwaad van de Joden. Heidenen en Joden hebben gelijkelijk en samen Zijn dood veroorzaakt, zo betoogt Luther. Wij zijn ieder persoonlijk schuldig aan Zijn kruisdood. Maar daarin zijn we instrumenten geworden van de in die kruisdood verwerkelijkte genade van God.
Na 1523 wordt Luthers toon tegen de Joden scherper en vanaf 1543 gaat hij in het offensief met harde voor ons besef vaak onaanvaardbare, grove anti-Joodse uitlatingen. Zijn missionaire bedoelingen zijn dan naar de achtergrond geweken. Soms lijkt hij zelfs te ontkennen dat hij er op uit is om Joden voor Christus te winnen. Dit is echter schijn. Zelfs in zijn allerscherpste en meest polemische geschrift, nl. Over de Joden en hun leugens, bidt Luther tot twee keer toe voor de bekering van de Joden. Dit aspect krijgt meer nadruk na 1523, als duidelijk wordt dat de Joden zich niet massaal tot het christendom zullen bekeren als gevolg van de herontdekking van de christelijke bronnen door de Reformatie. De Joden gaan niet mee met de Reformatie en ze wijzen Luther af. Deze meent nu een verharding bij de Joden waar te nemen.
Daarbij komt nog dat Luther ook persoonlijk de Joodse spot over Christus aan den lijve ondervonden heeft, toen drie geleerde Joden hem bezochten in Wittenberg, nadat ze gehoord hadden van zijn kennis van het Hebreeuws. Later maakten ze hem belachelijk door Christus een opgehangen misdadiger te noemen. Deze kwetsende uitlating is voor Luther, zo zegt hij, aanleiding om met geen enkele Jood meer iets te maken te willen hebben.
Het is interessant er op te letten dat het offensieve aspect van zijn houding ten opzichte van de Joden de laatste drie jaar van zijn leven meer op de voorgrond komt te staan. Luther acht de Judaïstische leer dermate verwerpelijk en gevaarlijk dat alleen de verdediging van zijn geloof niet meer voldoende is. Hij denkt dat de Reformatie in gevaar komt als de overheden zouden besluiten de Joden weer toe te laten. Daarmee verlegt Luther het accent van de verdediging naar de aanval, van het apologetische naar het polemische. Het missionaire aspect lijkt dan verdwenen te zijn. Hij formuleert dan zeven maatregelen die vooral gaan over het onmogelijk maken van de Joodse religieuze erediensten in de synagogen, het verbod op Joods onderwijs door de rabbijnen onder bedreiging met de doodstraf, het inperken van bewegingsvrijheid en de woonplaatsen, het onteigenen van kapitaal, het aan banden leggen van economische activiteit en het dwingen tot lichamelijke arbeid. Luther roept de predikanten op om de overheden bij te staan. Zij moeten hen vermanen hun verantwoordelijkheid in deze niet te ontlopen. Als overheden het niet eens zijn met zijn suggesties of het te moeilijk vinden die uit te voeren, moeten ze zelf maar iets bedenken.
Drie jaar later, enkele dagen voor zijn sterven, als hij op bezoek is bij de Graaf Von Mansfeld, herhaalt Luther deze vermaning: Joden moeten kiezen tussen zich laten dopen of verbannen worden. De Lutherkenner Oberman tekent hierbij aan dat Luther vanaf 1543 het Joodse geloof als een criminele bedreiging voor alle christenen is gaan beschouwen, maar dat bij hem het aanbod van genade en het gebed om bekering tot het laatste overeind blijven.
Dit laatste zal waar zijn. Voor een samenhangende visie in deze verwijs ik naar het boek van Dr. S. Paas, Liefde voor Israël nader bekeken. Daarbij moet opgemerkt worden dat dit nadrukkelijk staat tegenover een overmatige aandacht voor Israël vandaag waarbij de tweewegenleer in feite plaats moet maken voor een driewegenleer. Israëlvrienden zullen dit ontkennen maar daar komt het wel op neer. Daarmee wil tegelijk gezegd zijn dat Luther hier opnieuw een baken in zee is.
Met vriendelijke groet,
Ds C. A. van der Sluijs
Dit artikel is beantwoord door
Dr. C. A. van der Sluijs
- Geboortedatum:14-09-1942
- Kerkelijke gezindte:PKN (Hervormd)
- Woon/standplaats:Veenendaal
- Status:Inactief
Bijzonderheden:
Bekijk ook:
Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven
14-01-2016 / 22:01
Wij moeten Luther natuurlijk wel in het kader van zijn tijd verstaan. In die tijd was het heel gewoon om je tegenstander met de grofste scheldwoorden te overladen. Zwijnen, ezelskoppen etc was een heel gewone terminologie en zelfs de hel werd moeiteloos voor de opponent gereserveerd! Calvijn was heel wat gematigder dan Luther , maar zoals hij zich over de Joden heeft uitgelaten zou je vandaag de dag ook gegarandeerd een proces aan je broek krijgen! Bekend is zijn uitspraak dat hij nog nooit een Jood had ontmoet die zijn verstand gebruikte. En dat terwijl het in alle eeuwen juist Joodse geleerden waren die als kunstenaars, dokters, technici en uitvinders het meest bijgedragen hebben aan de Europese beschaving en ontwikkeling! Maar de theologische achtergrond is ook hier weer de eeuwenoude opvatting dat de Joden na de verwerping van hun Messias definitief verworpen en geen volk van God meer waren. Hun enige kans was nog om hun Jood zijn af te zweren, zich te laten dopen en het christendom aan te nemen! ‘Buiten de Kerk geen zaligheid, dat was en is nog steeds het adagium. Maar de Schrift zegt: ‘Buiten de Messias geen zaligheid’ en dat is heel wat anders! Men gaat er restloos vanuit dat Gods genade in Zijn Messias uitsluitend door de Kerk bemiddeld kan worden, maar het is niet mijn leer, maar wel mijn geloof dat God de waarlijk godvrezende Joden die het geloof der vaderen bewaard hebben en God en Zijn Tora liefhebben als de Zijnen kent en bewaart. Dat is het Israël Gods van Gal.6;16.Want al zijn zij er nog blind voor dat Hij reeds gekomen is, zij stellen al hun hoop op de beloofde Messias die nog steeds een relatie met Zijn volk heeft zoals met geen enkel ander volk zie Rom. 11:29. En wie ooit op vrijdagavond aan de Klaagmuur gestaan heeft en gezien heeft hoe de Jood met heel zijn wezen tot God roept en schreeuwt ervaart aan den lijve iets van dit geheimenis. En wat denkt u van al die Joden die met het `Sjima,Jisraël!! op de lippen de gaskamers zijn ingegaan? Durft u beweren dat die verloren gegaan zijn? En hoeveel christenen zijn er niet die in hun geloofsleven ook nooit op het niveau van de heilsfeiten gekomen zijn?
Zie Gal 4:1-6 Ik heb jarenlang in het crisispastoraat gearbeid en het was eerder een uitzondering dan regel een gelovige te ontmoeten die in zijn geweten gerechtvaardigd was en God als zijn Vader had leren kennen. Hier zal ik het maar weer bij laten;dit laatste weet u ongetwijfeld net zo goed als ik. Met br.gr:ereunao
Omega
15-01-2016 / 09:06
@ereunao Als we niet zalig worden door Jezus, maar door de wet of een Messias die nog moet komen, dan is de Bijbel een boek der leugenen. Maar op grond van die Bijbel durf ik wel te beweren dat iedereen verloren gaat die Jezus Christus niet aanneemt als zijn Verlosser en Zaligmaker. Het is hemel of hel. Een derde weg is er niet. Ook niet voor joden.
Lecram
16-01-2016 / 19:33
Ik denk niet dat heg goed is als wij op de rechterstoel van God gaan zitten. Laat God over de Joden oordelen. Wij hebben genoeg aan onszelf
Omega
16-01-2016 / 20:50
@Lecram Denk je dat er een derde weg is voor joden? Paulus is nogal radicaal in dat opzicht. "En indien gij van Christus zijt, zo zijt gij dan Abrahams zaad, en naar de beloftenis erfgenamen" (Gal. 3:29). Of Rom. 9:8: "En indien gij van Christus zijt, zo zijt gij dan Abrahams zaad, en naar de beloftenis erfgenamen." Vervolgens Rom 9: 31-32: "Maar Israel, die de wet der rechtvaardigheid zocht, is tot de wet der rechtvaardigheid niet gekomen. Waarom? Omdat zij [die] [zochten] niet uit het geloof, maar als uit de werken der wet, want zij hebben zich gestoten aan den steen des aanstoots;" En nog vele teksten meer.
Jezus gaat zelfs nog een stapje verder en zegt het volgende tegen de joden die niet in Hem geloven: "Gij zijt uit den vader den duivel, en wilt de begeerten uws vaders doen; die was een mensenmoorder van den beginne, en is in de waarheid niet staande gebleven; want geen waarheid is in hem," (Joh. 8:44).
Maar goed, ik neem aan dat je wat anders bedoelt.
ereunao
16-01-2016 / 21:03
Ik denk niet dat het goed is als wij op de rechterstoel van God gaan zitten. Laat God over de Joden oordelen. Wij hebben genoeg aan onszelf Lecram
Mee eens! Maar dat is geen reden om zo vergoelijkend over de intense Jodenhaat van Luther te spreken. Maar ja, Luther was een Reformator en daar mag je niets van zeggen, al had hij de Joden bij al de duivels uit de hel vervloekt ! En dat ook Calvijn de visie van Augustinus op het Joodse volk dat het na hun verwerping van hun Messias definitief Gods volk niet meer zou zijn overgenomen heeft al helemaal niet! En je vindt sindsdien deze gedachte bij praktisch alle geref. theologen terug. . Ook Kohlbrugge duidt doorgaan alle gelovigen aan als het Israël Gods .Want er is immers maar een kerk en een verbond van Adam tot de jongste dag? Zie art. XXVII N.G.B.
ereunao
Omega
16-01-2016 / 21:11
@ereunao Jezus noemt diezelfde joden (die eveneens weigeren te geloven) kinderen van satan. Was dat volgens jou ook jodenhaat? En tja, alleen degenen die uit het geloof zijn, zijn Abrahams kinderen. Zegt de Bijbel. Gal. 3:7.
hansa
18-01-2016 / 10:07
Ook in die tijd waren er theologen die vasthielden aan de beloften voor het Joodse volk, ondanks de schijnbare onmogelijkheid.
De puritein Matthew Meade heeft in 1710 vijf preken gehouden over Ezechiël 37.
Ze zijn hier te lezen:
http://www.theologienet.nl/documenten/Meade%20ISRAELS%20BEKERING.pdf
Tolle lege! De moeite waard. Vooral als je in gedachten houdt dat de zaken, waarvan hij zegt dat ze volgens de Schrift zeker gebeuren zullen, in onze tijd gebeurd zijn!
ereunao
18-01-2016 / 14:14
Dat weet ik, maar zij vormende zeker niet de mainstraem van de geref. theologie. En het neo-calvinisme van Kuyper en Bavinck heeft dit weer volledig teruggedraaid.
Er zijn idd. tijdens de Nadere Reformatie wel vele godzalige theologen geweest die, overweldigd door het heldere getuigenis van de profeten, zeer gereserveerd stonden ten opzichte van de Roomse vervangingstheologie en leerden dat God in de laatste tijd Israël zou bekeren en terugbrengen in het beloofde land. Echter, ook zij hebben zich niet kunnen ontworstelen aan het kerkelijk absolutisme, de gedachte dat de genade Gods in Christus uitsluitend door de Kerk bemiddeld kan worden. Wilde de belofte vervuld en Israël behouden worden dan moest in deze gedachtegang Israël noodzakelijk in de christelijke Kerk worden ingelijfd. God heeft volgens deze redenering Zijn verbond met Abraham in de Kerk voortgezet, en dus kan Israël nooit gezegend worden buiten de Kerk om. “Buiten de Kerk geen zaligheid”was en is nog steeds het adagium van bijna alle theologen, of ze nu Rooms of Protestants zijn. Zo ontstond het zogenaamde postchiliasme; Kerk en Israël samengevoegd tot één volk in een duizendjarige heerlijke kerkstaat op aarde. Echter, alweer zonder de wederkomst van Christus en de eerste opstanding. Hieruit kunnen wij zien hoe de opstanding van Christus en Zijn wederkomst altijd weer de spil is waar alles om draait, want de Schrift is christocentrisch.
Nb. Dit is een citaat uit mijn scriptie ‘Uw Koninkrijk Kome’. Als je mij een emailbericht stuurt wil ik het je graag als bijlage sturen. jvloto@tele2.nl
mvr.gr: ereunao
Omega
18-01-2016 / 19:07
@ereunao Heb je bij je scriptie als bron ook het promotie-onderzoek van dr. R. Bisschop "Sions Vorst en Volk" betrokken? Hij heeft op basis van enkele duizenden preken en geschriften onweerlegbaar aangetoond dat er in de Gereformeerde Kerk tussen 1650 en 1750 nooit een tweede-Israëlidee als theocratisch concept heeft gefunctioneerd. Het is juist andersom. De kerk heeft zich niet in de plaats gesteld van Israël, maar zich -ondergeschikt- ingeënt geweten in de olijfboom Israël, zoals Paulus dat zo mooi beschrijft in Rom. 11:17-26. En dat was zowel in de Reformatie als in de Nadere-Reformatie een breuk met de roomse traditie, die inderdaad de vervangingstheologie in een van haar concilies heeft vastgelegd.
Dat staat overigens los van het feit dat men heen heil voor de joden zag zonder het geloof in Christus. Maar goed, dat geloven de meeste christenen nog steeds.
ereunao
21-01-2016 / 11:45
Thans wil ik nog een toelichting geven op die link naar mijn scriptie:
Het is een hardnekkig misverstand dat Paulus ‘zo mooi’ beschrijf in Rom 11:17-26 dat de gemeente. in Israël zou zijn ingelijfd. Want de olijfboom is in dit beeld niet Israël, maar de Messias van Israël waar de Gemeente in ingelijfd is. Zie het parallelle beeld van de wijnstok en de ranken in Joh.15 Je kunt onder de olijfboom ook verstaan de beloften van het eeuwige verbond der genade en der verzoening dat vlees en bloed geworden is in de Messias en waar ook het verbond met Abraham op rust. Zonder dit basale verbond kan trouwens geen enkel verbond bestaan. Het is ook buiten alle proporties dat de Gemeente. in Israël zou zijn ingelijfd. Want de Gemeente heeft de eeuwen door voor 99,9 % uit heidenen bestaan. En je doet toch ook geen pap in het zout, maar zout in de pap! Maar erger is dat, of je nu van inlijving in Israël of van i.p.v. Israël spreekt, in beide gevallen wordt Israël zijn eigen identiteit, onder scheiden van de Gemeente ontzegd. En dat is weer het gevolg van die dolgedraaide verbondstheologie die heel de Schrift onder de noemer van een kerk en een verbond van Adam tot de jongste dag gebracht heeft zie art.XXVII N.G.B .Maar Israël heeft een heel andere relatie met zijn Messias als de Gemeente. Want Hij is naar Zijn mensheid nog steeds de wettige erfgenaam van de troon van David zie Luk.1:32. En als de Koning straks komt komt Hij niet om met Zijn volk te trouwen, maar om te regeren Ezech.37:24’; Hos.3:5 etc..Maar de Gemeente is Zijn hemelse bruid die dan met Hem in Zijn troon zal zitten en regeren zal Openb 3:21; 1 Kor.6:2,3 ;2Tim.2:12etc. Daarom wordt Hij in de Schrift ook nooit de Koning van de Kerk genoemd; Hij is de Koning van Israël! Jes.44:6.
Hier zal ik het voor ditmaal maar weer bij laten. Rest mij slechts nog op te merken dat ik de voorlopige indruk heb dat Omega zich beter Alfa had kunnen noemen. Die dit vatten kan die vatte het.; ereunao
Omega
21-01-2016 / 20:51
@eraunao Ik heb even overwogen met wachten tot reageren tot jij je studie hebt afgerond, maar ik vrees dat dit wel eens erg lang kan gaan duren ;-)
Allereerst ga ik er vanuit dat je het verschil weet tussen een olijfboom en een wijnstok. De parallel die je daarom trekt tussen beiden is niet alleen vergezocht, maar ook nog eens onjuist als je beseft dat het in Rom. 11 gaat om een agrie'laios (wilde olijfboom), een kalli'elaios (tuinolijf) en een e'laia (gewone olijfboom). Het geheim ligt dan ook niet bij de olijfboom, maar bij de wortels ('rhiza = nageslacht - meervoud). Letterlijk staat er in vs. 17: ..."en aan de saprijke wortel van de olijf deel hebt gekregen." En aangezien het hier een meervoudsvorm betreft, kan het hier niet anders dan om de joodse stamvaders gaan (Abraham, Izak en Jacob), waarmee God zijn verbond heeft gesloten en heeft bevestigd.
Verder heeft die 'verbondstheologie' (welke dan ook) je blijkbaar nogal in z'n greep. Het gaat namelijk niet om de hoeveelheid 'pap', maar om de basis daarvan. En dat basisrecept is het verbondsvolk Israël, en niet de christenen uit de heidenen. Zij vormen de natuurlijke takken en wij zijn slechts de ent. En zo blijft de eigen identiteit van Israël volkomen overeind staan, zoals Calvijn in zijn commentaar op Rom. 11 nog eens benadrukt: "God heeft zijn verbond met Israël nooit (!) opgezegd".
Artikel 27 van de NGB heeft ook nog eens niets met het verbond te maken maar met het eeuwig koningschap van Christus over Zijn Kerk.
Ik hoop dat de rest van je scriptie minder hard rammelt. Zelfs aan Alpha ben je nog niet toe ;-)
ereunao
21-01-2016 / 22:36
Geen commentaar ereunao
ereunao
22-01-2016 / 11:39
Toch nog even een laatste reactie:
.’ Zelfs aan Alpha ben je nog niet toe’
Oei, die is goed! Wie de bal kaatst ken hem terug verwachten, mijn compliment! Maar mensen die mij van nabij kennen zullen je beslist dat niet nazeggen en ds.v/d.Sluijs zeker niet!
