Twee vragen over de HSV

Ik heb twee vragen over de HSV. Zelf kan ik de grondtalen niet lezen, dus ik hoop dat u me meer duidelijkheid kunt geven. Het gaat om Markus 10:17. In de SV staat er: "Als Hij uitging op den weg." In de HSV staat: "En toen Hij naar buiten ging om op weg te gaan." Het lijkt hier om een heel klein verschil te gaan, maar ik heb me laten vertellen (door handboeken enz.) dat de hele theologie van Markus over de Weg gaat; de Weg naar het Kruis. En dat in veel teksten ook hiernaar verwezen wordt, bijvoorbeeld in bovenstaande tekst. In de HSV zou dat niet meer zichtbaar zijn. Ook iets verderop in het hoofdstuk (vers 32) is hetzelfde gebeurd. Ik ben benieuwd of de keuze van de HSV gemotiveerd kan worden vanuit de grondtalen. Een andere vraag gaat over 1 Petrus 5:5. Pas hoorde ik een preek waarin deze tekst werd behandeld. De dominee gaf aan dat deze tekst verkeerd is vertaald door de HSV (zonder zich negatief uit te laten over de HSV zelf), want het woord "ouden" is als "ouderen" vertaald. Volgens de dominee verwijst het woord "ouden" in de grondtaal naar de ouderlingen waar in het voorgaande is gesproken. Bij het woord "ouderen" is die associatie weg. De antwoorden die gegeven worden op vragen over HSV vind ik over het algemeen goed gemotiveerd, dus ik zie uit naar dit antwoord!

Beste vraagsteller,

Hartelijk bedankt voor je vragen en voor je waarderende feedback aan het slot.

1. Allereerst de vraag over Markus 10. Interessante kwestie. Het is mij bekend dat inderdaad Markus veel schrijft over het op de weg/onderweg zijn van de Heere Jezus. Daar wordt terecht een bepaalde theologische lading aan gegeven. Inderdaad is de hoofdlijn van het Evangelie dat Christus op weg is naar kruis en opstanding. Of dat tegelijk weer heel typerend voor alleen Markus is, durf ik weer niet te zeggen. Het viel mij op dat ook de andere Evangeliën deze uitdrukking regelmatig gebruiken (vooral Lukas), zodat het wellicht veelmeer een algemene hoofdlijn van de Evangeliën is: Christus is op weg naar het kruis en naar Zijn opstanding. De weg vertolkt Zijn weg van vernedering naar verhoging.

Dat is de reden dat het voor mij de vraag of je het zo stevig kunt aanzetten. (1) Strikt genomen is in het Nederlands "onderweg" gewoon een samentrekking van "op de weg". Onderweg betekent volgens de dikke Van Dale: terwijl men op weg is, al vertrokken, aan de gang. Hier heeft het vooral de eerste betekenis, zodat "onderweg" zakelijk precies hetzelfde betekent "als op de weg". Bij beide vertaalmogelijkheden is het doel hetzelfde voor ogen en kun je erachter zetten: onderweg/op de weg "naar kruis en kroon." Het grote einddoel van Jezus'  komst is in de HSV niet minder zichtbaar, omdat met "onderweg" is vertaald.
 
(2) Verder is er een verschil in de formuleringen in het Grieks in Markus 10:17 en 32. In vers 17 is de uitdrukking net even anders geformuleerd in het Grieks. Het aparte is namelijk dat in vers 17 in het Grieks geen lidwoord staat, terwijl dat wel gebruikelijker is in dit soort constructies. Dat is zichtbaar in de HSV door de uitdrukking "op weg"; in de SV is dit niet zichtbaar gemaakt en de Statenvertalers voegen het woordje "de" hier toe. Dat heb je voor het Nederlands nodig, maar het staat er niet in het Grieks. Opnieuw een sterke aanwijzing weer dat je dus het "op de weg" niet te zwaar kunt aanzetten. In vers 32 vind je weer wel het lidwoord, zodat daar de vertaling "op de weg", "onderweg" weer precies past.

Kortom, taalkundig betekenen "op de weg" en "onderweg" hetzelfde en het doel van Christus' komst kun je in beide vertalingen goed inlezen. In Markus 10:17 is de iets afwijkende Griekse formulering iets beter in de HSV verwoord dan in de SV.

2. Dan de tekst in 1 Petrus 5. Ik weet natuurlijk niet of de dominee het zo gezegd heeft dat de HSV (en de SV) hier 'verkeerd' vertaald heeft. Dat is namelijk niet correct gezegd. Ook verwijst het woord "ouden" volgens de SV niet strikt naar de in vers 1 genoemde ouderlingen. De HSV en de SV maken in 1 Petrus 5:5 slechts een bepaalde vertaalkeuze, waarbij de dominee in dit geval de voorkeur uitspreekt voor een andere vertaalkeuze.

Wat is er aan de hand? In 1 Petrus 5 komt vlak achter elkaar het Griekse woord "presbyteros" voor.  Dat heeft de SV in vers 1 vertaald met "ouderlingen" en in vers 5 met "ouden". Andere vertalingen, zoals de NBG'51, de Willibrordvertaling en de NBV van 2004 vertalen beide keren met "oudsten". Daar valt inderdaad best wel wat voor te zeggen. In het Grieks kan het woord "presbyteros" beide betekenissen hebben: het kan aanduiding zijn voor een ouder iemand, maar ook een bepaalde functie in de kerk aanduiden, namelijk die van ouderling/oudste.

Welke vertaling is juist? Dat is moeilijk uit te maken. Als je 1 Petrus 5:5 opvat binnen het grotere geheel, zou je kunnen zeggen dat in vers 5 de jongeren opgeroepen worden tot respect voor en gehoorzaamheid aan de oudsten van de gemeente. Namelijk, die oudsten die al in vers 1 zijn genoemd. Maar je kunt je ook strikt concentreren op de tekst van vers 5 zelf. Dat doet de SV. De SV leest vers 5 als een tegenstelling tussen jongeren en ouderen. Vandaar de "jongen" en "ouden". In het 17e eeuwse Nederlands is "ouden" als zelfstandig naamwoord nog gebruikelijk. Tegenwoordig gebruik je "oude" meer als bijvoeglijk naamwoord en heeft "oude" als zelfstandig naamwoord iets denigrerends. "Ouden" moet je dus hertalen naar "oude mensen" -maar dan heb je twee woorden nodig- of naar "ouderen". In de SV en in de HSV worden jongeren opgeroepen tot respect voor en gehoorzaamheid aan ouderen in het algemeen. Vanuit het Grieks zijn beide keuzes mogelijk. Prima als een dominee de keus van een andere vertaling verdedigt. De SV kiest alleen duidelijk voor oude mensen en niet voor ouderlingen. De regel is dat de HSV dan de SV volgt, ook al valt er best veel voor een andere keus te zeggen. Wellicht ten overvloede -en met een knipoog naar alle critici van de HSV- de HSV is een herziening van de Statenvertaling en geen nieuwe vertaling.

Kortom, de HSV volgt in 1 Petrus 5: 1 en 5 de interpretatie van de Statenvertalers. In vers 1 slaat het Griekse woord volgens de Statenvertalers op de ouderlingen en in vers 5 is het een tegenstelling met de in vers 5 genoemde jongeren. Je dominee maakt alleen een andere vertaalkeus dan de (H)SV! En dat is zijn goed, gereformeerde recht.

Met vriendelijke groet,
Ds. L. B. C. Boot

Dit artikel is beantwoord door

drs. L. B. C. Boot

• Geboortedatum:
  21-10-1969
• Kerkelijke gezindte:
  Christelijk Gereformeerd
• Woon/standplaats:
  Veenendaal
• Status:
  Actief

60 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven