Kunt u wat vertellen over het ontstaan van gebruiken rondom ambtskleding van pre...

Kunt u wat vertellen over het ontstaan van gebruiken rondom ambtskleding van predikanten? Toga, preekjas. Welke gedachten gaan er achter schuil en wat is de praktijk in verschillende genootschappen? Ik besef dat het een bijzaak is, maar het interesseert me wel.

Je vraag gaat eerst over ambtskleding in het algemeen en vervolgens over de ambtskleding van predikanten. En waar de verschillen en de verschillende visies erop vandaan komen.

Ambtskleding in het Oude Testament.

Ik spreek eerst over ambtskleding. Het ambtsgewaad komen we vooral tegen in het Oude Testament. Het was in Israël een door God ingestelde verplichting dat de priesters en levieten op een bepaalde manier gekleed gingen. Meestal was dit een wit linnen opperkleed. Heel eenvoudig, zonder opsmuk. Achter de kleur wit zat de gedachte aan reinheid. Wie God diende, moest rein zijn. Innerlijk, maar als beeld daarvan ook uiterlijk. Daarom stond in de tabernakel en later in de tempel het koperen wasvat. Allerlei rituele wassingen dienden ervoor om die reinheid te geven.

De hogepriester had veel mooiere kleding (een prachtig blauwe efod (borstkleed) bijvoorbeeld en een borstlap met 12 diamanten die de stammen van Israël symboliseerden). In Exodus 28 kun je erover lezen. Deze kleding droeg hij op hoogtijdagen, maar niet op grote verzoendag. De enige keer dat hij in het Heilige der heilige komen mocht, had hij gewone priesterkleding aan (Leviticus 16:4). Je komt als zondaar namelijk niet in je mooiste kleren voor God! Deze kleding was vooral cultisch-ceremonieel. Dus: ze was in het Oude Testament bedoeld als kleding tijdens de eredienst (=cultus) om aan het volk geestelijke lessen te leren (ceremonieel)! Priesters hadden in het gewone (niet-ambtelijke) leven deze kleding niet aan. Zie bijvoorbeeld Handelingen 23:5, waar Paulus de hogepriester niet herkent. Blijkbaar viel hij door kleding niet op!

De Rooms-katholieke kerk heeft veel van de oudtestamentische eredienst overgenomen. Er zijn daar priesters die een offer brengen (het misoffer). Weliswaar weet ook Rome van het volbrachte werk van de Heere Jezus, maar het gelooft toch dat het werk van Christus pas effectief (werkzaam) wordt als het door de priesters herhaald wordt (op een onbloedige wijze: door ouwel en wijn). De kledingvoorschriften zijn bij Rome dan ook zeer uitgewerkt. Wie er een beetje in thuis is, kan aan de kleding zien met wat voor geestelijke hij van doen heeft.

Reformatie: geen priesterdienst meer.

De Reformatie heeft met deze kledingvoorschriften gebroken. Zij geloofde op grond van het Woord dat de oudtestamentische schaduwendienst, waarbij het volk door ceremoniën moest worden onderwezen, voorbij was. Sinds het offer van Christus heeft de priester dan ook zijn plaats verloren. In plaats van priesters kennen wij slechts ambtsdragers. Dat betekent dat daarmee ook de priesterlijke kleding niet meer nodig was.

Toga en preekjas

In grote delen van de protestantse kerken had men daarom geen apart ambtsgewaad meer voor een predikant. Omdat men dat op termijn echter te karig vond, en er tevens van overtuigd was dat je als dienaar van het Woord wel een bepaalde waardigheid bezat -je diende in het ambt per slot van rekening de Heere en had daarom ook gezag- heeft men gekozen voor stemmige kleding.

Halverwege de 18e eeuw (1854) heeft de hervormde synode de toga ingevoerd. De toga komt uit de geleerde wereld. Professoren en rechters dragen ook een toga. Zo duiden ze hun geleerdheid aan en daarmee hun gezag. Omdat predikanten in de Hervormde Kerk ook gestudeerd hadden en daarmee een bepaald gezag vertegenwoordigden, heeft men de toga ook voor hen verplicht gesteld.

Duidelijk is dus: de toga is geen herinnering aan het priesterkleed, maar symboliseert de academische opleiding en daarmee het gezag waarmee iemand in de kerk spreekt. Hiermee is direct al duidelijk, dat het dragen van een toga niet op bijbelse gronden plaatsvindt. Persoonlijk vind ik het wel mooi en stijlvol. Een toga straalt inderdaad iets van gezag uit, maar dat is uiteindelijk een persoonlijke mening.

Hetzelfde geldt voor een preekjas met witte das, enzovoort. Uiteindelijk gaat ook deze combinatie terug op wat men in vroegere eeuwen als “waardig” en “stemmig” beschouwde. Daarbij moet worden aangetekend: omdat afgescheiden kerken zich losmaakten van de Hervormde Kerk, schaften ze daarmee direct de toga af en moesten dus op zoek naar een ander stemmig gewaad.

Stemmige kleding

Wel is stemmige kleding in de kerkdienst belangrijk. Het zwarte pak is symbool van de stemmigheid en eerbied die wij in de dienst van God betrachten. En: als alle kerkenraadsleden een zelfde kleur pak aan hebben, straalt dat ook eenheid uit. Evenwel: op strikte bijbelse gronden is zelfs het zwarte pak niet verplicht te stellen. Het betreft hier meer een gevoel van gepastheid. Dat alles met eerbied in orde moet geschieden in de eredienst, weten we uit 1 Korinthe 14: 40. Het zwarte pak is daar een vormgeving van.

Doordeweeks

Een volgende vraag zou kunnen zijn of een ambtsdrager ook doordeweeks als ambtsdrager herkend moet kunnen worden, dus in het donker gekleed zou moeten zijn. Ook deze vraag is op bijbelse gronden niet afdoende te beantwoorden. We zagen hierboven al dat zelfs de hogepriester in het niet-ambtelijke leven niet als hogepriester herkenbaar was. Dat neemt niet weg dat stemmige kleding wel zinvol kan zijn. Wie stemmig gekleed in een ziekenhuis loopt, wordt al gauw herkend als dominee en krijgt daardoor soms gemakkelijker ingang bij de mensen. Dit is een niet te versmaden praktisch voordeel, maar op principieel terrein is ook hier niet veel over te zeggen. Daarom is het goed als we elkaar in de kerk niet de maat nemen door naar onze kleding te kijken. Ik weet dat sommige dominees getaxeerd worden op grond van hun kleding en de kleur van een stropdas. Zo’n classificatie berust puur op menselijke afspraken en op een groepscode. Het heeft niets met de bijbel te maken.

Hoevelaken, ds. A. J. van den Herik

Dit artikel is beantwoord door

Ds. A.J. van den Herik

• Geboortedatum:
  20-01-1966
• Kerkelijke gezindte:
  PKN (Hervormd)
• Woon/standplaats:
  Moerkapelle
• Status:
  Inactief

13 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven