Vermoeiende discussies rondom (Herziene) Statenvertaling

Ik word vermoeid van alle discussies rondom de Statenvertaling en Herziene Statenvertaling, etcetera. Zelf lees ik graag de HSV en zou graag willen dat die in meer (liefst alle) kerken gelezen zou worden. Helaas... Om mijn keuze te onderbouwen wil ik graag argumenten hebben om te kiezen voor de HSV. Ik hoorde pas iets van een dominee die zei dat Paulus ook een soort herziene vertaling gebruikte in plaats van de Septuaginta. Is dat zo?

Kan iemand meerdere argumenten geven voor het gebruik en toestaan van de Herziene Statenvertaling ten opzichte van de Statenvertaling? Graag zoveel mogelijk theologisch onderbouwd, praktisch is het argument dat het leesbaarder is en dat begrijpt iedereen hoop ik.

Beste vraagsteller,

Je vermoeidheid is te begrijpen, maar helaas zal het niet lukken om iedereen te overtuigen van jouw voorkeur. De keuze voor een bepaalde Bijbelvertalingen heeft te maken met zoveel factoren, dat ik die niet allemaal kan behandelen. Voor argumenten vanuit het standpunt van de HSV, zie de toelichting van de vertaalcommissie. Ook staan op die website bij de Bijbelverzen toelichtingen waarom meermalen afgeweken worden van de (verouderde) woorden van de Statenvertaling. Zie hiervoor de v-aanduidingen achter de verzen (bijvoorbeeld bij Galaten 5:7,10,22).

De HSV is een herziening van de Statenvertaling en deze is de laatste jaren geaccepteerd in veel gemeenten en gezinnen. Toch zijn er ook gemeenten en kerken die de aanpassingen te ver vinden gaan en dichter bij de Statenvertaling willen blijven. Aan de andere kant van het spectrum zijn er gemeenten en kerken die de aanpassingen niet ver genoeg vinden gaan en liever de NBV21 gebruiken.

De laatste tijd is er sprake van een nieuw initiatief: “Statenvertaling 2027”. Wie de plannen bekijkt, merkt dat er nog veel onduidelijk is. Men wil ergens tussen de Statenvertaling en de HSV in gaan zitten, terwijl nieuwe exegetische inzichten niet meegenomen worden. Wellicht dat dit voor sommigen uit de gereformeerde gezindte een aantrekkelijk vooruitzicht is, maar ik vermoed dat hooguit één kerkgenootschap deze vertaling zal aanvaarden (als deze vertaling er al komt). Dit betekent dat de reformatorische scholen die dringend behoefte hebben aan een vertaling in hedendaagser taalgebruik dan de Statenvertaling, nog niet verder kunnen, want de verdeeldheid in de achterban neemt alleen maar toe. In de tijd van de Statenvertaling legde de overheid de vertaling op, maar omdat bij ons iedereen zelf mag kiezen, zal er nooit een eenduidige keuze gemaakt worden.

Het grootste probleem is het gebruiken van de naam ‘Statenvertaling’. Er zullen altijd mensen zijn die beweren dat een bewerking teveel afwijkt van de oorspronkelijke Statenvertaling. En helaas wordt die vertaling steeds meer op een voetstuk gezet en als norm aangevoerd. En wat is de praktijk? In gezinnen leest men liever de kinderbijbel en de jongeren maken zelf allerlei keuzes via een app op de telefoon.

In het Nieuwe Testament wordt vaak de Septuaginta geciteerd, maar niet altijd. En de Septuaginta geeft meermalen eigen interpretaties die afwijken van het Hebreeuws. Aan de hand hiervan is het echter moeilijk om een keuze te maken in de hedendaagse vertalingen.

De Statenvertaling was in de tijd van ontstaan een bijzondere prestatie, waarbij de vertalers de toenmalige wetenschappelijke middelen hebben gebruikt om de vertaling zo goed en zuiver mogelijk te laten zijn. Wie dezelfde normen als toen hanteert (en dus met dezelfde doelstelling werkt), moet constateren dat er in de afgelopen eeuwen veel ontdekkingen zijn gedaan die niet verwerkt zijn in de Statenvertaling. Ik denk aan de talen van de omringende volken: Egyptisch, Akkadisch en vooral Ugaritisch, dat veel verwantschap heeft met het Hebreeuws. De kennis van het Grieks is ook flink toegenomen. Er zijn veel meer handschriften ontdekt. Ook zijn er de afgelopen twee eeuwen veel archeologische vondsten geweest die verhelderingen hebben verschaft. Bovendien heeft de vertaalwetenschap grote vooruitgang geboekt en is er veel meer oog gekomen voor de literaire aspecten. Ook zijn nu computers en databases beschikbaar. 

Met de kennis van nu moeten we constateren dat de Statenvertaling op honderden plaatsen een verkeerde of zeer twijfelachtige vertaalkeuze biedt. En ook de kanttekeningen zijn op allerlei plaatsen verouderd. Iedereen kan dat zelf controleren aan de hand van hedendaagse uitgebreide Bijbelverklaringen (vooral in het Engels zijn er veel verschenen). Helaas ontbreekt dit besef in veel discussies.

In de Statenvertaling is geen onderscheid zichtbaar tussen proza en poëzie; gelukkig heeft de HSV daar wel voor gekozen, in overeenstemming met de Hebreeuwse handschriften. In het boek Job komen ongeveer honderd woorden maar één keer voor in het Hebreeuws. Daardoor is het vertalen erg moeilijk. Juist in die gevallen is het behulpzaam om verwante talen te raadplegen. Wie weet er raad met het begin van Job 28 in de Statenvertaling? De HSV is hier veel beter. Dit is slechts één voorbeeld.

Wat zou het een zegen zijn als deskundigen in onze achterban de handen ineen zouden slaan en in diep respect voor het Woord van God een goede vertaling zouden maken in begrijpelijk Nederlands. Ik bedoel een vertaling waarbij wetenschap en vroomheid hand in hand gaan. Zolang dat niet mogelijk is, hoop ik dat er in goede samenwerking met de commissie van de HSV in die vertaling verbeteringen doorgevoerd worden, zodat een groter draagvlak daarvoor ontstaat. En laten we ook maar accepteren dat er een verscheidenheid aan vertalingen is, gericht op verschillende doelgroepen. Gelukkig dat het Woord van God volop beschikbaar is in onze taal.

Hoe overstijgen we de genoemde vermoeidheid? Laten we zelf leven vanuit Gods Woord (in welke vertaling dan ook) en getuigen van de boodschap die erin staat. Overtuigen van alle anderen lukt toch niet, en dat is ook niet onze opdracht. Een levende getuige te zijn van het Woord van God is het beste.

Prof. dr. M. J. Paul