Arminius verkeerd begrepen

Ik ben zelf Rooms-Katholiek opgevoed, maar bezoek ook verschillende protestantse kerken. Ik heb een specifieke vraag over het schisma tussen Arminianen en Gomarianen en de synode van Dordrecht. De algemene cultuur in de Rooms-Katholieke Kerk is dat als braaf bent en je best doet om het goede te doen, het allemaal wel goed komt. Daarentegen hanteert men in de behoudende gereformeerde kerken het standpunt dat de mens niet uit zichzelf goede dingen kan doen en uit genade alleen zalig wordt. Een mens kan daar niets aan veranderen. Daarbij is er dus sprake van een mogelijke tegenstelling.

Nu waren ten tijde van Gomarus en Arminius de meeste Nederlanders in de praktijk nog Rooms-Katholiek. Daarom mijn vraag of Arminius niet verkeerd begrepen is. Wilde hij niet gewoon een brug slaan tussen de gereformeerde leer en de volkse Rooms-Katholieke leer? Dat ook in het licht van de godsdienstoorlogen van die tijd.

Beste vraagsteller, 

Je signaleert terecht dat de gedachten van Arminus meer bij de rooms-katholieke opvatting aansluit dan die van Gomarus. Of hij zo ook een brug wilde slaan richting de Rooms-Katholieken weet ik niet zo zeker. In ieder geval was wat hem dreef: de menselijke verantwoordelijkheid veilig te stellen. Naar zijn overtuiging moest een predikant zijn toehoorders kunnen oproepen tot een beslissende keus voor het aangeboden heil. 

Als je het met een weegschaal vergelijkt met aan de ene kant de menselijke verantwoordelijkheid en aan de andere kant Gods soevereiniteit, laat hij de weegschaal duidelijk doorslaan naar de kant van de menselijke verantwoordelijkheid. Die verantwoordelijkheid honoreren is zeker Bijbels legitiem. Maar de wijze waarop Arminius hieraan invulling geeft, heeft zijn prijs. God volgt feitelijk de keus van de mens. God voorziet wat de mens zal kiezen en op die basis kiest God mensen uit. Hij kiest wie voor Hem kiezen. 

Rationeel is dat heel bevredigend en klinkt het heel logisch. Maar zo wordt God in Zijn handelen feitelijk afhankelijk van de mens. Ook verraadt deze visie een te optimistische visie op de menselijke mogelijkheden. De menselijke verdorvenheid wordt te weinig serieus geworden. Dit is dan ook een onbegaanbare weg. 

De lijn die de Dordtse synode heeft uitgezet in de geest van Gomarus heeft Bijbels gesproken betere papieren. Het komt met de mens nooit goed als de mens iets met God moet beginnen. Hij weigert dat gewoon; dat is zijn dwarse natuur. God begint, Hij zoekt de mens op en betrekt Hem op het heil. Omdat God kiest, gaan mensen de juiste keuze maken. Hier krijgt Gods soevereiniteit het volle pond. Het hangt niet daarvan af of iemand wel wil dan wel loopt, maar van de ontferming van God (Rom. 9: 16)! God begint omdat als het van ons zou afhangen er niets zou gebeuren. Wij vragen uit onszelf niet naar God. Daarom is het zo’n zegen dat God begint. Nu zal Gods huis vol worden. 

En de menselijke verantwoordelijkheid dan? Ja, die moet je ook helemaal laten staan. Wie geroepen wordt, wordt ernstig geroepen, zeggen de Leerregels van Dordt heel terecht (DL hfst. 3 par. 8). Als God Zijn roepstem laat horen, is het Hem menens. De Bijbel kan ook zeggen: kies dan heden wie u dienen zult (Joz. 24:15). Beide elementen moet je in al zijn spanning naast elkaar laten staan. Hoe die twee bij elkaar komen, is voor ons mensen verborgen. 

Ooit hoorde ik iemand een treffend beeld gebruiken. Stel je eens voor: je bent in een oud pakhuis. In de zoldering zitten twee gaten waardoor twee touwen hangen. Je krijgt de indruk dat het twee touwen zijn. Wat je vanwege de zoldering niet ziet is dat het touw over een katrol loopt en er helemaal geen sprake is van twee touwen. De zoldering belemmert het zicht daarop. Wij krijgen zo de soevereiniteit van God en onze verantwoordelijkheid rationeel niet bij elkaar. Vanwege de zoldering van de hemel die er tussen zit, kunnen wij niet (in)zien hoe die twee samen komen. Gezond reformatorisch zijn houdt in dat je het met deze spanning kan uithouden. 

Genade is een geheim dat we rationeel niet in onze vingers krijgen. We moeten er ons voor hoeden dat het wonder ook echt een wonder blijft. Het is niet te verklaren, alleen maar te aanbidden. Wie het rationeel probeert te verklaren verliest het wonder. Dat zie je bij Arminius gebeuren ondanks alle goede bedoelingen die hij ongetwijfeld had. Het blijft dan ook onvruchtbaar. 

Even onvruchtbaar is als je de balans van de Dordtse Leerregels uit het oog verliest en zo de nadruk legt op Gods soevereiniteit dat de mensen worden gemaakt tot stokken en blokken die alleen nog maar lijdelijk kunnen afwachten. God realiseert Zijn verkiezend welbehagen op een voor ons onnavolgbare wijze door de prediking van het Evangelie.

Ik zou in dit verband ook kunnen verwijzen naar Matth. 11 waar Jezus het ene moment dankt (!) voor Gods verkiezend welbehagen waardoor het voor wijzen en verstandigen verborgen blijft en aan de kinderen wordt geopenbaard, terwijl hij een enkel moment verder ruim en royaal nodigt tot het heil: komt allen tot Mij die vermoeid en belast zijn (Matth. 11:25-30). Het één komt dus niet in mindering op het ander. Laten we de boel niet rationeel kapot analyseren. Genade is echt voluit genade. Er hoeft van ons niets bij. Daarom is het ook genade genade te ontvangen. In Christus ontmoeten Gods vrije welbehagen en de zondaar elkaar. Uit Zijn wonden mag ik Zijn eeuwige liefde voor mij aflezen!

Wij hebben te beginnen waar God met ons begint. Niet met het boek des levens in de hemel waarin de namen staan van hen die zalig worden. Wij hebben te beginnen daar waar God met ons begint: met het boek op aarde, de Bijbel waardoor we van harte uitgenodigd worden om te komen. En wie mocht komen, zal moeten toegeven dat het de trekkracht van Zijn liefde was die hem of haar te sterk was. Zo gaat God Zijn ongekende maar vooral ook Zijn genadige gang. De leer van de verkiezing wil duidelijk maken dat het er bij God echt genadig aan toe gaat. 

Ik hoop dat deze dingen je wat helpen om zicht te krijgen op de reformatorische visie op dit punt. 

Met een hartelijke groet, 
Ds. H. Peet

Dit artikel is beantwoord door

Ds. H. Peet

• Geboortedatum:
  15-01-1964
• Kerkelijke gezindte:
  Christelijk Gereformeerd
• Woon/standplaats:
  Sliedrecht (Eben-Haëzer)
• Status:
  Actief

105 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven