Meerdere goden

In de oude lagen van de Bijbel lijken er aanwijzingen te zijn voor het bestaan van meerdere goden. Ik lees het bijvoorbeeld in Psalm 82 waarbij God staat in de vergadering der goden. Tegelijkertijd moet gezegd dat we slechts (willen) gaan voor de Ene. Zijn christenen nu monotheïsten of henotheisten?

Beste vraagsteller,

Wanneer wij uitgaan van de historische betrouwbaarheid van de gegevens in Genesis, heeft Adam geloofd in de HEERE God. Een gevolg van deze aanname is, dat de eerste mens een monotheïst was: hij geloofde uitsluitend in God de Schepper, die regelmatig gesprekken met hem voerde. Eveneens kan worden aangenomen dat Noach in deze ene God heeft geloofd. In Genesis 1-11 worden geen andere goden genoemd. 

Voor de ontwikkeling van de religies betekent dit dat het monotheïsme aan het begin van de geschiedenis staat. Diverse onderzoekers, zoals Don Richardson en Winfried Corduan, voeren argumenten aan voor een oorspronkelijk monotheïsme en bepleiten animisme, polytheïsme en fetisjisme als latere ontwikkelingen. In schema:

Dit gaat echter in tegen de gebruikelijke wetenschappelijke voorstelling dat het monotheïsme een latere ontwikkeling is.

Wat zegt de Bijbel hierover nog meer? Het is mogelijk dat in latere perioden sommige mensen buiten Israël nog kennis van de godsdienst van Adam en Noach hadden. Bij Melchizedek (Gen. 14:19-20) en Jethro (Ex. 3:1; 18:9-12) zou dit het geval kunnen zijn. Het is ook mogelijk dat de HEERE hen zo heeft geleid, dat ze zich zijn gaan concentreren op de zuivere kern van hun religies: de dienst aan de Scheppergod.

Een boeiende vraag betreft het geloof van Abraham voordat hij geroepen werd. Was hij, samen met zijn familie, monotheïst of was hij, zoals zijn volksgenoten, polytheïst? Het is goed mogelijk dat de ware Godskennis, samen met de overleveringen over de oudste geschiedenis, van de ene op de andere generatie is overgeleverd in het nageslacht van Sem. Maar deze Godskennis is in de loop der tijden vermoedelijk vermengd geraakt met andere invloeden. Jozua zegt in zijn afscheidsredevoering: “Doet weg de goden die uw vaderen gediend hebben aan de overzijde van de Rivier en in Egypte, en dient de HEERE” (Joz. 24:14). Dus de familie van Abraham heeft (ook) andere goden gediend. Laban, die tot de familie van Abraham behoorde, had terafim, godenbeelden, die wellicht naast God vereerd werden (Gen. 31:30-35).

In het Oude Testament is diverse malen sprake van “goden” die als een realiteit beschreven worden. Zo oefent God gerichten aan de goden van de Egyptenaren (Ex. 12:12). Daarbij moeten we verschil maken tussen de beelden die niets kunnen (zie Jes. 44) en de geestelijke machten. Die laatste zijn een realiteit en kunnen in verband gebracht worden met demonische wezens.

Waarover gaat Ps. 82? De klassieke uitleg is dat hier rechters bedoeld zijn die het land niet goed besturen. De uitdrukking “zonen van God” heeft echter meestal betrekking op engelen. Dat past ook beter in de Psalm, waarin de straf uitgesproken wordt dat de daders “zullen sterven als mensen.” Er zijn aanwijzingen dat God engelen aanstelde over de volken om hen te besturen. Zie hiervoor Deut. 32:8 in de Griekse vertaling en in de Dode Zeerollen, Dan. 10:13, 20 en Ezech. 28:12-17. Dan betekent Psalm 82 dat deze engelen hun taak niet goed hebben verricht en afvallig zijn geworden. Het lijkt erop dat ze zichzelf centraal hebben gesteld en zich hebben laten vereren als goden (zie ook Rom. 1:25).

De term monotheïsme houdt in dat er maar één God/god is, de term polytheïsme dat er meer goden vereerd worden. Henotheïsme is een wat onbekendere term: de mensen aanvaarden dat er allerlei goden zijn, maar zij vereren slechts één (hoofd)god. Het lastige van deze termen is dat zij geen recht doen aan de engelenwereld. In het Oude Testament kunnen engelen ook de aanduiding “goden” of “zonen van God” krijgen (bijv. Job 1-2), maar het is duidelijk dat zij geschapen wezens zijn. In de Bijbel is er slechts één God en daarom zijn christenen monotheïst.

Een uitvoeriger toelichting is te vinden in M. J. Paul e.a., Bijbelcommentaar Genesis-Exodus, SBOT 1, Excurs 6, ‘Godsdienstgeschiedenis’ en in Bijbelcommentaar Ezra – Job, SBOT 6, Excurs 7, ‘De zonen van God en de satan’ (www.studiebijbel.nl).

Prof. dr. M. J. Paul

Dit artikel is beantwoord door

prof. dr. M.J. Paul

• Geboortedatum:
  13-03-1955
• Kerkelijke gezindte:
  PKN (Hervormd)
• Woon/standplaats:
  Oegstgeest
• Status:
  Actief

262 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven