Oorsprong van sabbat en zondagsrust

Hielden de oudvaders van het OT zich ook aan de sabbatdag, of was dit pas vanaf Mozes' tijd een eis? De eis om de sabbatdag te houden wordt pas in Exodus 16 (verzamelen van manna) voor het eerst beschreven: nergens lees ik in de geschiedenissen van voor die tijd dat mensen zondigden door de sabbat niet te houden. Genesis 2:3 lijkt volgens mij niet expliciet te zeggen dat de sabbatdag door de mens gehouden dient te worden. M.b.t. de sabbatdag in het NT: nergens lijkt er beschreven te worden hoe christenen vanuit het jodendom en heidendom de sabbatdag in moeten vullen. Als de sabbatdag een eis zou zijn dan zou ik verwachten dat er heel veel vragen geweest zouden zijn (en beschreven) over bijvoorbeeld (Joodse) sabbatsgeboden en sabbatsverboden, net zoals er veel vragen waren (en beschreven is) over (on)rein voedsel. Zou dit erop kunnen duiden dat de sabbatdag (later zondag) een herdenkingsdag is (met de onderlinge bijeenkomsten) en geen rustdag?

Wanneer is ten tijde van het Oude Testament het sabbatsgebod ontstaan? Je leest daar pas over bij de bekendmaking van de Tien Geboden. Dat klopt! Dus men kende de sabbatsrust niet vóór die tijd? Die conclusie lijkt erg logisch, maar is toch iets te krap door de bocht geredeneerd.

Stel je even voor dat je zelf bij de Sinaï zou hebben gestaan onder de Israëlieten tijdens de woestijntocht. Mozes is van de berg af gekomen met de wet van God onder zijn arm. Onder indrukwekkende stilte luisteren we naar de woorden, die God Zelf op schrift heeft gesteld en die door Mozes met luide stem worden verkondigd. Ineens horen we uit zijn mond de ons zeer bekende woorden: “Gedenk de sabbatdag dat gij die heiligt. Zes dagen zult gij arbeiden en al uw werk doen”, enzovoort.

Deze woorden zijn nog maar nauwelijks weerklonken of en ontstaat een enorme deining onder het volk Israël. Wat is de oorzaak? Ze hebben zojuist te horen gekregen, dat ze niet meer op de sabbatdag werken mogen! Is het zo gegaan? Nee, natuurlijk niet! Israël wist allang dat God de zevende dag geheiligd had. Trouwens, dat wisten Abraham, Izak en Jakob ook al! Maar hoe wisten ze dat dan? Uit mondelinge overlevering! In die dagen was mondelinge overlevering een heel belangrijke manier van communicatie. Een vader vertelde aan zijn zoon en aan zijn dochter wat de Heere vanouds bevolen had. We komen dat in Psalm 78 nog tegen!

Iemand zal zeggen: maar zo'n mondelinge overlevering moet toch een enorme onnauwkeurigheid veroorzaakt hebben? Bij ons zou dat inderdaad het geval zijn geweest, ja! Vertel tegen uw buurman, dat u in uw vinger gesneden hebt. Dan loopt u een goede kans, dat een oude bekende van vier straten verderop u morgen een bloemetje stuurt omdat hij gehoord heeft dat de artsen in het ziekenhuis noodzakelijkerwijs uw hele hand hebben geamputeerd. Maar Bedoeïenen weten zelfs vandaag de dag nog verhalen te vertellen aan hun kinderen, die Bedoeïenen 500 jaar geleden ook al aan hun kinderen vertelden. En dat doen ze woordelijk hetzelfde als toen! Ik denk zo dat we in 2016 meer fouten maken met berichten die we in Word typen op onze PC, dan dat de mensen in de dagen van Noach maakten in hun vertellingen!

Overigens: wat die aangehaalde tekst uit Genesis betreft: misschien spreekt die niet expliciet over het 'hoe' van het vieren van de sabbat, maar hij spreekt wel over 'heiligen'! Datzelfde woord komen we in de Tien Geboden tegen. We hebben de sabbatdag te heiligen! Apart te zetten, vergeleken met alle andere dagen.
 
Er staat nog een tweede vraag: in het Nieuwe Testament lezen we nergens dat de Joodse sabbat verplicht werd gesteld voor de (heiden)christenen. In Handelingen 15 komen we wel in het algemeen het probleem tegen hoe heidenchristenen hadden om te gaan met allerlei Joodse wetten, maar daar wordt de sabbatdag niet bij vermeld. Hoe zit dat?

Nou, in de eerste christelijke gemeenten werd de eerste dag der week, de dag van de opstanding van de Heere Jezus, gevierd. Het was in het bijzonder een dag van samenkomen van de christelijke gemeente. In diezelfde begintijd zullen de Joodse christenen beslist niet subiet zijn opgehouden met het vieren van de laatste dag der week, de sabbatdag. Sterker nog: ik ken nòg Joodse christenen, die de sabbat in ere houden!

Maar hoe is dan die zevende dag overgegaan naar de eerste dag van de week? Het aantal christenen uit de heidenen groeide heel sterk vergeleken met het aantal christenen uit de Joden. In de Handelingen der apostelen komen we die ontwikkeling al tegen. Gevolg was dat een steeds kleiner deel van de christenen aan de sabbat een bijzondere betekenis gaf. Langzaam maar zeker nam zo de eerste dag der week de plaats in van de sabbat.

Werd die eerste dag der week dan ook ingevuld alsof het een Joodse sabbatdag was? Nou, dat kun je bijvoorbeeld  in de Middeleeuwen beslist niet zeggen. Op zondag was er niet zo bar veel verboden. Toen de kerkhervorming kwam, hebben ook de reformatoren zich over de zondagsheiliging gebogen. Duidelijk zagen ze aan de ene kant, dat de eerste dag niet de laatste dag van de week was. Het vieren en gedenken van de opstanding van Christus kun je niet zomaar even verbinden met het heiligen van de zevende dag op Joodse manier. Toch besefte men aan de andere kant wel, dat het sabbatsgebod uit de Tien Geboden een heilzaam gebod was. God heeft nog nooit verkeerde wetten gegeven! Een rustdag is zeer zeker een goede zaak. Verwaarlozing van die dag brengt de mens alleen maar schade toe.

Weinig bekend is dat in vroeger eeuw (ik meen in een bepaald deel van Engeland!) de zondag als rustdag eens is afgeschaft. Waarom? Omdat er meer geproduceerd moest worden door de arbeidersklasse. Dat stelden de rijke industriëlen. Vrij kreeg men voortaan slechts één keer in de tien dagen. En nam de productiviteit toen drastisch toe? Nee, die nam juist af! Waarom? Omdat er veel meer ziekteverzuim kwam. Daarom is men daar ook weer teruggekeerd naar de Bijbelse rustdag. Trouwens, ook de Urker vissers hebben het voordeel van de rustdag ervaren. Scandinavische vissers visten gewoon door op zondag. Maar hun verdienste was minder!

In het houden van Gods geboden zit iets heel erg goeds. De zondag in ere houden is wijsheid. Trouwens, we hebben het voorbeeld van hoe het fout gaat vlak voor ogen: sinds kort gaan in steeds meer steden en dorpen de winkels op zondag open. En hoe gaat het met de winkels en de winkelstand? Alom steeds groeiende leegstand en het regent faillissementen!

Overigens dienen we ook niet te vergeten dat het sabbatsgebod allereerst een gebod is. Niet een verbod! Wat dat zeggen wil? Als we alle dagen van de week de zonde haten en laten en de Heere dienen, dan zal de invulling van de zondag niet veel moeite opleveren.
 
Met een hartelijke groet,
Ds. M. Baan, Veenendaal

Dit artikel is beantwoord door

Ds. M. Baan

• Geboortedatum:
  16-02-1946
• Kerkelijke gezindte:
  PKN (Hervormd)
• Woon/standplaats:
  Veenendaal
• Status:
  Actief

114 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven