Grensverkeer kerkgangers door perforatieregeling

Om te voorkomen dat gemeenteleden (om redenen) lid worden in een naburige gemeenten zijn er binnen kerkverbanden ‘grensafspraken’ gemaakt. Daarbij gaan kerkenraden zelfs zover dat men een vertrek naar de andere gemeente tegenwerkt, zodat gezinnen verdeeld en verstrooid raken en mogelijkerwijs als laatste optie voor een ander kerkverband kiezen. Kent de HHK deze regeling ook?

Jaren geleden is mij dit persoonlijk wel door een kerkenraadslid te kennen gegeven. Maar als ik op de Veluwe de sites van enkele gemeenten er op nakijk, constateer ik flink wat grensverkeer over en weer, zelfs worden verschillende gemeenten van de eigen denominatie gepasseerd. Kan en mag dit zomaar zonder dat er wordt ingegrepen? Vraag aan iemand van de Hersteld Hervormde Kerk...

Al in de Middeleeuwen werd Nederland ingedeeld in geografische parochies. Na de Reformatie werd dat systeem overgenomen door de Gereformeerde en later Hervormde kerk: elke kerkelijke gemeente had haar eigen, duidelijk afgebakende grenzen. In de meeste kerken is dat nog steeds zo, waaronder in de Hersteld Hervormde Kerk (HHK).  

Dit betekent dat een ouderling of diaken zijn ambt uitsluitend kan uitoefenen binnen de grenzen van de eigen gemeente. Buiten dat gebied heeft hij geen ambtelijke bevoegdheden of verantwoordelijkheden (met uitzondering van eventuele classicale taken). Ook predikanten mogen van oudsher zonder toestemming geen ambtelijke werkzaamheden verrichten op het grondgebied van een andere gemeente.

Leden behoren tot de gemeente op wiens grondgebied zij wonen. De kerk is daarmee geen ‘keuzemodel’ waarin men eenvoudigweg kiest voor de plek die het best past bij de eigen stijl of voorkeur. De kerk is juist de gemeenschap waarin je wordt geplaatst en waar je samenkomt met mensen die niet per se jouw stijl of karakter delen.

Toch blijkt de praktijk soms weerbarstig. Om hier enigszins aan tegemoet te komen, werd in de jaren tachtig de zogenoemde perforatieregeling ingevoerd. Het woord verwijst naar het maken van kleine openingen in een vast systeem – vergelijkbaar met de gaatjes die een perforator maakt. Deze regeling biedt de mogelijkheid om in bijzondere gevallen lid te worden van een andere gemeente dan de eigen woongemeente.

Er zijn twee hoofdredenen waarom zo’n uitzondering kan worden toegestaan: pastorale of geografische. Wanneer iemand bijvoorbeeld moeilijkheden ervaart binnen zijn eigen gemeente, kan het om pastorale redenen wenselijk zijn zich elders aan te sluiten. Zowel de eigen gemeente als de gemeente van voorkeur moeten hier echter mee instemmen. De regeling is bedoeld als een pastorale voorziening, niet als een manier om een gemeente te kiezen die beter aansluit bij iemands persoonlijke voorkeuren of stijl.

Het is een nobele regeling, bedoeld om in bijzondere situaties recht te doen aan de persoonlijke omstandigheden van gemeenteleden. Helaas wordt zij soms ook gebruikt om bewust een gemeente te kiezen die beter aansluit bij de eigen voorkeuren. Daarvoor is de regeling binnen de HHK echter nadrukkelijk niet bedoeld.

Ds. P. D. van den Boogaard,
Beleidsadviseur kerkrecht