Benauwend kanttekeningen

Het zit mij al een tijdje dwars dat de kanttekening bij de Statenvertaling heel benauwend kan werken. Hoewel er vaak wordt doorverwezen naar de kanttekeningen en ze min of meer ‘heilig’ zijn verklaard, heb ik zo mijn twijfels. Eén voorbeeld, Jakobus 4:8: Nader tot God, en Hij zal tot u naderen” (HSV). Eén prachtige en bemoedigende tekst en een belofte van God. Daar zitten geen haken en ogen aan als we God op Zijn eigen Woord mogen geloven. De kanttekeningen gaan vervolgens in op het woordje “naderen” (of: naakt) en voorzien deze tekst van een extra voorwaarde. Zij schrijven over naderen: “Namelijk door oprechte bekering, geloof, gehoorzaamheid en gebeden.”

Ik ga nu allereerst graven in mijzelf. Ben ik wel ‘oprecht’ bekeerd? Geloof ik wel en heb ik wel ‘echt’ geloof? Hoe zit het met m’n geloofsgehoorzaamheid? Kortom, ik ga mijzelf nu allerlei vragen stellen waarin vastloop. En daarmee gaat de heerlijke belofte van God voorbij aan z’n doel, namelijk het nodigen van zondaren om tot God te naderen. Maken we het onszelf niet ontzettend lastig door zulke drempels te creëren? Als dit werkelijk zo zou zijn, zou God dan Zelf niet in de ‘platte en opgeschreven Bijbeltekst’ de drempels hebben neergelegd? De kanttekeningen zijn allerminst bemoedigend en lijken de heerlijke beloften van de Bijbel eerder te nuanceren dan dat ze het verhelderen.

Duidelijk is dat je moeite hebt met de kanttekeningen van de Statenvertaling. Vooropgesteld, we mogen geen enkel menselijk geschrift heilig verklaren, zegt onze Nederlandse geloofsbelijdenis artikel 7. Alleen Gods Woord zelf, de Bijbel, is heilig. Mensen kunnen bij de uitleg de mist in gaan.  
  
Toch denk ik niet dat dat van deze kanttekening geldt, waarvan jij stelt dat ze er voorwaarden aan toevoegen. Dat zou inderdaad een geestelijke blokkade kunnen opwerpen. Het evangelie voorwaardelijk maken is gelijk aan iemand die aan een dorstig mens een ijzeren beker met heerlijk drinken aanreikt maar die eerst zo heet maakt  dat de ontvanger hem niet durft aan te raken, zegt een van de gebroeders Erskine. 
  
Naar ik meen kun je de kanttekenaren daarvan, zeker in zijn algemeenheid, niet beschuldigen. Ik geef als voorbeeld kanttekening 39 op Johannes 6:33. Jezus verklaart daar dat Hij het Brood van God is dat aan de wereld het leven geeft. De kanttekening luidt onomwonden: “Dat is het wat God de mensen geeft om eeuwig te leven.” Hoe onvoorwaardelijk wil je het hebben? 
  
Ook de toelichting op Jacobus 4:8 gaat mijns inziens niet scheef. Misschien kom jij tot die conclusie omdat je de tekst los maakt uit zijn verband, namelijk de verzen er om heen. De verklaring in de kanttekening brengt dat verband terecht in rekening. Het gaat om een oproep tot bekering. De oproep tot inkeer is geadresseerd aan “hoogmoedigen, losbandigen, dubbelhartigen.” Vergeet ook niet dat de term "naderen" een cultische term is. Denk aan het tempelbezoek in het Oude testament. Dat kon je niet doen zonder voorbereiding. De priesters moesten hun handen reinigen voordat zij het heiligdom mochten betreden. 
  
Letterlijk genomen zou je ook de Bijbeltekst zelf, los van de verklaring, als voorwaardelijk kunnen gaan beschouwen. Zo van: als jij eerst een stap doet naar God, dan zal hij jou tegemoet komen. Ook dat is niet terecht. Want dit vers betekent niet dat het naderen van God afhankelijk is van ons naderen tot Hem, of dat ons naderen een voorwaarde is voor zijn naderen tot ons. Jacobus beschrijft hier “de weg waarlangs” God tot ons nadert. In ons naderen tot Hem komt Hij ons tegemoet met zijn vergevende  genade. Let op dat woordje "en". Met andere woorden: het gaat hier om een samengaan van het naderen tussen ons als zondaren en de heilige en genadige God.

Zo naderend zingen we met gezang 5:  
Ja Amen, trouwe Vader ja; 
wij maken staat op Uw gena. 
Ons hart,  o God die alles ziet,  
veroordeelt ons in 't naderen niet.  
  
Met vriendelijke groet,
Ds. A. van Vuuren