Uit het hoofd preken

Na in mijn leven kerkdiensten te hebben bezocht, variërend van Ger. Gem. in Ned. tot PKN Hervormd, is mij ook het volgende opgevallen. Hoe komt het dat dominees in in de ‘zwaardere’ kerken, de preken bijna helemaal uit het hoofd doen. En de dominees in de ‘lichtere’ kerken geregeld een blaadje omdraaien?Mij is altijd geleerd, en ik geloof dit ook, een dominee is een kind van God enwerkt in Zijn opdracht. Eigenlijk is hij een tussenpersoon tussen God en de gemeente. Hoe kan het dan dat, volgens mij de dominees in bepaalde gemeentemeer uit het hart preken, en anderen meer van het papier? (Ik zeg van geen vanbeiden of het wel of niet goed is.) Of is dit ook een verschil, wat aangeleerd wordt in de periode voordat ze dominee zijn, in de manier van preken? Of verwacht een bepaalde dominee meer dat het hem op de preekstoel wordt ingegeven en bestudeert een ander het nauwkeuriger van te voren zodat het daarom meer oppapier staat? Alvast bedankt voor het antwoord.

In “zwaardere”kerken preekt men meer uit het hoofd en in andere kerkelijke denominaties meer aan de hand van een schets of zelfs van een woordelijk uitgeschreven preek, zo stel je. Echter ook in “lichtere”kring wordt preken uit het hoofd als dé methode gezien. Denk aan de beweging ”Passie voor preken.” Preken uit het hoofd of van papier, de vraag is natuurlijk of je daar een waardeoordeel aan kunt verbinden als zou het één per definitie geestelijker zijn dan het ander. Ik meen van niet.

Halverwege je vraagstelling heb je het over “meer uit het hart spreken of meer van papier.” Dat wekt de indruk dat het bij een uitgeschreven preek niet uit het hart zou komen. Dat kun je zo in het algemeen niet stellen. Ook het uitwerken op papier op de studeerkamer kan zeer wel een zaak van het hart zijn. Evenmin mag men stellen dat er bij een preek uit het hoofd dus geen grondige voorbereiding en studie aan vooraf ging. Kortom, je hebt goede preken van papier en goede preken uit het hoofd. Dat geldt ook als het gaat om slechte preken.

Nu wordt in onze bevindelijke kringen vaak gedacht dat “uit het hoofd” gelijk staat met “uit de Geest.” Alsof de Geest niet werkzaam kan zijn bij het uitschrijven van de preek. Uit het hoofd preken is op zich geen kenmerk van rechtzinnigheid. Treffend is dat in Engeland in de 18 eeuw de remonstranten uit het hoofd preekten en de contraremonstranten van papier. Bovendien de meesten van hen die uit het hoofd preken maken thuis wel aantekeningen en zetten voor hun betoog een lijn op en memoriseren die van tevoren enkele keren.

De Heilige Geest werkt middelijker wijs en heeft een hekel aan luiheid. Bekend is de anekdote over een Duitse prediker die op een keer de voorbereiding na liet en in plaats daarvan liever  met zijn vrouw op stap ging. Hij zei tegen zijn echtgenote: de Geest zal het mij wel ingeven. Die zondagmorgen werd de preek een flop. Zijn vrouw vroeg: en wat zei de Geest? Hij antwoordde: “Paul du bist faul gewesen,  Paul je bent lui geweest.” 

Het wordt inderdaad verschillend aangeleerd bij de opleidingen tot predikant. Voor hen die slechts preken “uit het hoofd” als de enig juiste methode zien zou ik enkele citaten uit de oude Gereformeerde homiletiek van T. Hoekstra willen voor houden: “De Heere werkt in de regel middelijk. Er is tijd nodig om het voedsel der Schrift toe te dienen naar de speciale behoeften van iedere gemeente. De dienaar van het Woord moet de graankorrels van het brood voorbereiden, eer hij de spijze aan de gasten kan voorzetten. Zo is dus het improviseren of onvoorbereid preken niet in overeenstemming met de waardigheid van de heilige bediening. … Het uitschrijven van de gehele preek is in het algemeen zeer aan te bevelen. Reeds de voornaamste leraars in de oude kerk hebben die gewoonte gekend. Het is veel beter de preek op te schrijven dan van een schets te spreken en de ontwikkeling van de gedachten en haar formulering aan het ogenblik over te laten.”

Hoekstra noemt voor het op papier zetten vier redenen: 1. De inhoud van de preek wint aan duidelijkheid door een rustiger gedachtegang en een bondiger directer formulering. 2. De prediker zal daardoor dichter bij de Bijbeltekst blijven en de onderdelen van de te behandelen tekst of Bijbelgedeelten komen evenwichtiger aan de orde. Wijdlopigheid wordt voorkomen. 3. Taal en stijl worden beter verzorgd. Het terugkeren van telkens dezelfde termen en uitdrukkingen wordt voorkomen.  4. De voordracht zal door het beheersen van stof en vorm levendiger en gevarieerder zijn.

Ook al wordt de preek helemaal uitgeschreven, het is voor een goed contact met de hoorders wel nodig dat het geen “aflezen” wordt. Hoe minder er op het papier gekeken wordt, hoe meer de prediker met de gemeente “in gesprek” kan raken. Al zullen we wel moeten bedenken dat de ene prediker een sterker geheugen en meer spreekgave heeft dan de ander. Maar een preek kan inhoudelijk nog zo goed zijn, hij moet wel bij de hoorders “landen.” Een preek dient zeker in onze tijd van moderne communicatiemiddelen aansprekend en direct te zijn. Hoe breng ik het? 

Dat is bepaald geen overbodige vraag. Anderzijds, een vlot of vroom praatje uit het hoofd zonder Bijbelse diepgang geeft geen geestelijke voeding. Het gaat niet om een nietszeggend koffiepraatje. Wee de prediker die zich laat drijven op zijn welbespraaktheid. Het gaat immers om de verkondiging van het hoogheilig Evangelie.

Uit het hoofd of van papier, de Bijbel schrijft daarin niets bindend voor. Voorstanders van het eerste gebruiken soms als argument Mattheus 10:19b: “Het zal u in die ure gegeven worden,wat gij spreken zult.” Maar dat woord slaat niet op de reguliere prediking maar op het je plotseling moeten verantwoorden als je vanwege je christen-zijn wordt opgepakt. Uit het hoofd of van papier, welke voorkeur men ook heeft, bij beide manieren gaat het er om dat Gods Woord werkelijk aan het woord komt. Bij beide methodes geldt; er kan alleen maar vrucht zijn als de Heilige Geest er in mee komt. Van de Geest moet het komen, anders wordt het niets. Daarom zal elke rechtgeaarde prediker zich biddend en studerend voor bereiden. Bevend van ontzag voor Gods Woord staan we onder aan de kansel; och schonk gij mij de hulp van uwe Geest. Om het dan op de kansel in verwondering te mogen er varen hoezeer Hij dat gebed verhoort.

En elke hoorder dient zich biddend en verwachtingsvol voor te bereiden op de ontvangst van de verkondiging, want “het heeft God behaagd door de dwaasheid der prediking zalig te maken die geloven” (1. Kor. 1:21). Wie geraakt wordt door het Woord, die ziet niet meer op het blaadje dat de prediker omslaat. Die ziet zijn hemelhoge schuld en het vleesgeworden Woord, Jezus Christus wiens offer, o wonder, die schuld te niet doet!

Hartelijke groet,
Ds. A. van Vuuren
 

Dit artikel is beantwoord door

Ds. A. van Vuuren

• Geboortedatum:
  02-11-1948
• Kerkelijke gezindte:
  PKN (Hervormd)
• Woon/standplaats:
  Capelle a/d IJssel
• Status:
  Actief

131 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven