(...) valse schaamte?(...) Hoe moet je er mee omgaan in een gezin waar weinig of...

Zou u mij iets kunnen vertellen over valse schaamte? Ik heb daar veel mee te maken, maar het is toch slecht dat zoiets voorkomt? Hoe moet je er mee omgaan in een gezin waar weinig of niet over geloof gepraat wordt omdat je ouders daar te verschillend in zijn?

Ik was een beetje verlegen met je vraag omdat ik de term "valse schaamte" eigenlijk nooit gebruik, of hoor gebruiken. Ik heb dus eerst moeten uitzoeken wat valse schaamte is, of liever, wat men met deze woorden bedoelt. Daarom ben ik gaan Googelen. Dan blijkt men van alles, heel verschillende zaken, met valse schaamte aan te duiden. In websites waarop men sauna's aanprijst, spreekt men over het overwinnen van valse schaamte omdat je daar met anderen geheel ontkleed een zekere tijd moet doorbrengen. Ook kwam ik het voorbeeld tegen van een ondernemer, die bij het invullen van ingewikkelde formulieren zogezegd uit valse schaamte niet durfde erkennen dat hij veel van het formulier niet begreep. Uit deze en andere voorbeelden heb ik de conclusie getrokken dat mensen over valse schaamte spreken als ze vinden dat schaamte niet nodig is, en er toch schaamte is.

Zo in het algemeen gesproken kun je niet zonder meer zeggen dat valse schaamte slecht is. Je bent ten onrechte bang voor de mening of reactie van anderen. Je had niet bang hóeven zijn. Maar is dat slecht? Ik denk het niet. Of je had niet bang mógen zijn. Dan kun je het inderdaad slecht noemen. Nu ben ik niet gewend iets wat slecht is meteen ook zondig te noemen. "Slecht" is een aanduiding van kwaliteit. Een slechte fiets kun je maar liever vervangen door een betere. Met slecht papier kun je maar beter geen boek maken. Zelfs slecht gedrag hoeft niet persé zondig te zijn. "Je hebt die tuin slecht schoongemaakt". Is dat zondig? Ik denk het niet. Het wordt pas zondig als het slecht-zijn een overtreding is. Daarom zei ik: als je niet bang hoeft te zijn, maar je bent het wel, dan is het geen overtreding, dus niet zondig. Maar als het verboden is bang te zijn, en je bent het toch, dan kun je het als een overtreding gaan beschouwen, hoewel..., soms kun je er helemaal niets aan doen dat je bang bent. De Heere heeft ons geschapen met de mogelijkheid om bang te zijn, zodat we onszelf niet nodeloos in gevaar brengen.

Ik hoop dat je hiermee inziet, dat het niet automatisch slecht genoemd moet worden als er valse schaamte is, en dat valse schaamte ook lang niet altijd zondig is, al zou je kunnen zeggen dat het slecht is. De misvatting wordt veroorzaakt door het woordje "vals". Daarom koppel ik het woordje vals bijna nooit aan schaamte, omdat je de zaken zo nodeloos ingewikkeld kunt maken.

Maar dan nu dat waarvan ik vermoed dat het de kern van je vraag is. In jullie gezin wordt weinig of niet over het geloof gepraat, omdat de ouders daarin te verschillend zijn. Dat verschil kan een kwestie van karakter zijn, en een kwestie van afkomst, of een kwestie van mening. Je kunt een verlegen karakter hebben, waardoor je al gauw je mond houdt. Je kunt een lage dunk van jezelf hebben en daarom niet kunnen praten over allerlei zaken omdat je meent dat je te weinig weet. Wat de afkomst betreft: je kunt uit een gezin komen waarin heel weinig over het geloof gepraat werd. Dan leer je zelf ook niet over het geloof te praten. Maar je kunt ook een kerkelijke afkomst hebben, waarin men zegt: je kunt pas over je geloof praten wanneer je zeker weet dat je echt geloof hebt. Dan meent men dat het overmoedig is om over het geloof te praten.

Wat je ouders betreft weet ik niet welke oorzaak het heeft, in welk opzicht ze zo verschillend zijn. Als complete buitenstaander van jullie gezin kan ik zelfs verzinnen dat er niet over geloof gepraat wordt omdat eén van beide ouders dan moeilijk gaat doen, maar omdat ik dat niet weet, is het maar een verzinsel, hoewel ik met alle mogelijkheden rekening houd.

Maar wat is nu de rol van valse schaamte hierin? Jongelui zijn hierin tegenwoordig heel anders dan hun ouders. Je kunt in allerlei chatrooms met andere jongelui ‘praten’ over het geloof, maar je kunt je gevoelens buiten de computer om niet kwijt. Het is goed om te weten dat het beeldscherm daarin een grote rol speelt. Velen hebben dat niet door, maar ik beschouw het als een belangrijke zaak om ervoor te waarschuwen. In onze cultuur zijn we gewend om een zekere mate van beleefde reserve te houden als je oog in oog, mond op mond bijna, met elkaar spreekt. Onbewust weet je dan dat je niet alles kunt doen of zeggen. Die reserve neemt af als je gaat telefoneren. Door de telefoon zeg je de dingen gemakkelijker dan zonder telefoon. Met de telefoon kun je zonder nadenken en zonder het erg te vinden gewoon in iemands privéleven inbreken. Daarom probeert men regelmatig een telefonische enquête of verkoop te regelen. Wildvreemden bellen je zomaar op en beginnen gelijk te kwebbelen. Dat komt doordat de telefoon de reserve van het gewone gesprek wegneemt. Bij het beeldscherm is dat nog veel erger. Bijna alle reserves zijn dan weg. Je vertrouwt van alles aan het beeldscherm toe, mooi en lelijk. Er zijn al heel wat brokken gemaakt doordat mensen in emails zeggen wat ze in een gewoon gesprek nooit zouden doen. Ook in de chatrooms is veel van de reserve weg. Je bent veel vertrouwelijker en veel ontvankelijker dan in een oog in oog gesprek.

Je komt je ouders niet of nauwelijks tegen in de chatroom. Tegenover hen heb je de natuurlijke reserve als er gesproken wordt. Je ouders zijn ook niet echt ingesteld op de sfeer van het chatten. Als dit het verschil is wat je bezighoudt: je ‘praat’ achter de PC veel gemakkelijker dan oog in oog, dan is er mij dunkt geen sprake van schaamte, en helemaal niet van valse schaamte. Je merkt het verschil op: Met jongeren kun  je je gedachten over het geloof veel gemakkelijker kwijt dan in je gezin. Dat is dan geen schaamte, maar natuurlijke reserve (hoewel schaamte en reserve wel iets met elkaar te maken hebben, daarom zeg ik: natuurlijke reserve).

Ik probeer tot een slotsom te komen. Ik ken je te weinig om te weten wat er precies aan de hand is. Daarom heb ik een paar verschillende ballonnetjes opgelaten. Onderschat de invloed van het beeldscherm niet. Onderschat het verschil in je eigen gedrag met of zonder beeldscherm niet. Probeer voor jezelf duidelijk te krijgen of je het echt slecht moet noemen als je ouders niet  of weinig over het geloof praten. Is het karakter, afkomst, of meningsverschil?

Ben je het aan de Heere verschuldigd om over je geloof te praten? Soms wel, maar vaak ook niet. Valse schaamte is alleen slecht in de zin van zondig als je een overtreding begaat door te niet te doen wat je wel had moeten doen, en dat alleen omdat je bang was voor de mening van de ander. In alle andere gevallen zou ik willen zeggen is het alleen maar onprettig, maar niet zondig. Ik neem aan dat je als je deze zaken in de gaten houdt, er ook wat meer ontspannen mee kunt omgaan.

Ik hoop met dit antwoord goed te hebben gereageerd op je vraag.

Ds. G. van ‘t Spijker

Dit artikel is beantwoord door

Ds. G. van 't Spijker

• Geboortedatum:
  17-12-1943
• Kerkelijke gezindte:
  Christelijk Gereformeerd
• Woon/standplaats:
  Baarn
• Status:
  Inactief

27 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven