Kerstboom

Ik heb een vraagje over het wel dan niet in huis hebben van een kerstboom. In de Gereformeerde Gemeenten staat men hier over het algemeen nogal sceptisch tegenover.

Nu vond ik op Wikipedia het volgende: “Gaat terug op een vruchtbaarheidssymbool. Over de ouderdom van het gebruik als kerstboom lopen de bronnen zeer uiteen. Waarschijnlijk hadden reeds de Germanen voor de kerstening rond de tijd van winterzonnewende (joelfeest) een altijd groene boom in huis of op het erf. Feit is dat in het christendom de boom lange tijd werd geweerd, vooral ook door de Rooms-Katholieke Kerk. Luther (begin 16e eeuw) verklaarde de kerstboom tot symbool van de geboorte van Jezus. Eerst stond de boom alleen nog in de kerken; eind negentiende eeuw haalden men hem, allereerst in protestantse landen, wederom de huiskamer binnen. De kerstboom herinnert de christen volgens Luther aan de boom in het paradijs; de kerstboomballen aan de vruchten waarvan Adam en Eva aten. De piek in de boom staat voor de ster die de Wijzen de weg wees naar de geboorteìplaats van Jezus; soms wordt de piek daarom door een ster vervangen. De katholieken gaven eerder aan de kerststal, eventueel met groene versieringen, de ereplaats in huis, pas sinds 1982 staat er in het Vaticaan ook een kerstboom. Protestanten weerden echter in het algemeen de beelden van de kerststal, vanwege hun beeldenverbod, vandaar had de kerstboom bij hen meer succes. Overigens bestond er rond de voortdurend groene naaldboom in de warmere, zuidelijke katholieke landen ook geen voorgeschiedenis of heidense folklore.”

Wat is, gezien de verklaring van Luther, nu precies de oorzaak van afwijzen van het gebruik van kerstbomen? Ik heb altijd gehoord dat het met Kerst niet om de gezelligheid van kerstbomen e.d. gaat, maar volgens Luther was de kerstboom juist het symbool van de geboorte van Jezus?

Inderdaad gaat het verhaal dat Luther de kerstboom een plaats wilde geven binnen de geloofsbeleving. Het probleem is echter, dat er geen enkele bron is die dit bevestigt, dus is de kans groot dat we met legendevorming te maken hebben. Waarschijnlijk heeft men in later tijd Luther voor het eigen kerstboomkarretje willen spannen. Wel is het waar, dat de kerstboom uit het Lutherse Duitsland komt. Rond 1600 stonden er kerstbomen op markten in de Elzas. Later zien we de kerstboom bij rijke families zijn intrede doen. Bomen worden dan versierd met appels,  papieren rozen en snoepjes. Tot het eind van de 18e eeuw komt de kerstboom alleen in adellijke kringen voor. Rond 1800 wordt de boom populair op het Duitse platteland. Via de kringen van het Reveil (die veel contacten hadden met Duitsland) wordt de boom populair in Nederland. En het is met name de zondagsschool die de kerstboom in Nederland sterk propageert en stimuleert. Het kerstfeest is in de ontstaanstijd van de zondagsschool het hoogtepunt van het zondagsschooljaar. Het kerstfeest van de zondagsschool heeft in die tijd een sterk wervende kracht  naar de armen toe. En heeft dus een duidelijke evangelisatorische functie. Via de kerstboom kunnen de mensen van het Reveil (adelijke kringen!) de kinderen uit de lagere klassen bereiken. De kerstboom raakt op die manier ook in 'volkse' kringen bekend.
 
Zo hebben rond 1900 de Rooms-Katholieken hun kerststal en de protestanten (zij het beperkt) hun kerstboom. Na de Tweede Wereldoorlog burgert de boom heel snel in en wordt zij losgepeld uit de “zondagsschool- en weldadigheidsfeer” en gaat de commercie zich er mee bemoeien. De opmars van de kerstboom is in Nederland volgens onderzoeken enigszins tegengehouden door de populariteit van Sinterklaas. Maar ook Sinterklaas gaat het zienderogen afleggen tegen de Kerstman. Anno 2006 hebben acht op de tien gezinnen een kerstboom in huis.
 
Kritische geluiden klinken al in de 19e eeuw: nationaal-gezinden vinden de kerstboom te Duits en propageren liever Sinterklaas als een product van Hollandse bodem; socialisten leggen de romantiek rond de kerstboom uit als een afleidingsmanoeuvre van de christelijken om maar niets structureels te hoeven doen aan de ten hemel schreiende nood bij de werkende klasse en de kerken in de VS vinden in de 19e eeuw (als geëmigreerde Duitsers de boom introduceren) dit een terugval in het heidendom. Ook het Vaticaan is lange tijd tegen geweest.

Hedentendage horen we bezwaren in de trant van: een kerstboom heeft niets te maken met de armoede van het Kind. Het verbloemt juist de harde werkelijkheid van onze zonde. De komst van Jezus is de eerste trap van Zijn vernedering. Moeten wij  daar uitbundig en oppervlakkig over heen 'feesten'? Anderen wijzen op de onverantwoorde bomenkap (aantasting van het milieu).

De meeste bezwaren in onze tijd komen uit de hoek van de orthodoxe protestanten van bevindelijke signatuur. Een versierde boom is een verkapte (of moeten we zeggen: gekapte!) vorm van heidendom en doet aan het karakter van het Kerstfeest afbreuk. Dit argument staat m.i. nog steeds overeind. Nu het Kerstfeest sterk vercommercialiseerd is en de “hele wereld” Kerstfeest viert, wordt het feest steeds meer uitgehold. Het is goed dat de kerk een tegengeluid laat horen. En een pleidooi houdt voor soberheid. En zelf daarin het goede voorbeeld geeft.
 
Anderzijds moeten we wel bedenken, dat ook de beleving van de opgetuigde kerstboom cultureel bepaald is. Zo las ik ergens dat in Rusland alleen christenen een kerstboom in huis hebben. Zij zijn herkenbaar aan de kerstboom! De kerstboom is het teken dat je het Kerstfeest serieus neemt. Daar is de boom dus een soort evangelisatiemiddel geworden. Zo heeft het bij ons ook gefunctioneerd bij het ontstaan van de zondagsschool in de 19e eeuw. Omdat de kerstboom in onze tijd weinig evangelisatorische waarde heeft, zou ik niet weten wat de meerwaarde van een kerstboom is in een kerkgebouw. Het is niet meer dan christelijke folklore en voert af van het wezenlijke.
 
Ook als we geen voorstander zijn van een kerstboom blijft het de vraag, waar we de grenzen moeten trekken. Waarom geen kerstboom, maar wel kaarsjes, een kerststukje, een ster, enz. Waarschijnlijk valt een kerststukje wat minder op, waardoor we er geen moeite mee hebben. Toch zitten er de laatste jaren steeds meer gekleurde ballen in de kerststukjes. Dus toch...?
 
Het lijkt me -gelet op de geschiedenis van de kerstboom- van belang om twee dingen te laten meewegen in onze overwegingen om wel of geen kerstboom neer te zetten: 1. Heeft het neerzetten van een boom evangelisatorische waarde? Draagt het bij aan het verstaan van de boodschap? Of leidt het juist af? 2. In hoeverre doet het neerzetten van een boom recht aan de soberheid, waarmee Christus' geboorte in de Schrift wordt verhaald? Werken we zelf er niet aan mee, dat het Kerstfeest steeds meer veruitwendigd wordt? Daarbij moeten we wel bedenken dat soberheid iets anders is dan somberheid. Bij ieder feest hoort een zekere versiering -en laten we elkaar niet de maat nemen en afschrijven- maar laten we er wel voor waken, dat de uitbundige lijst van het schilderij het eenvoudige doek niet gaat overheersen. Dat vloekt...!
 
Onze vaderen zaten er niet zo ver naast, toen zij in hun tijd bedenkingen koesterden tegen het kerstfeest als kerkelijk feest. Zij konden het in de Schrift nergens terugvinden. Daarin hebben zij gelijk. Door een heidens feest te kerstenen hebben we zelf heidense elementen binnengehaald. Uitzuivering van deze elementen kan alleen het Woord in de kracht van de Heilige Geest. De zuivere prediking van het Evangelie van de geboren Zaligmaker geeft blijdschap, die al den volke wezen zal. Onopgesmukte blijdschap door de Heilige Geest.
 
We zitten ook in deze moderne tijd vol tradities. Merkwaardig genoeg zijn het deze keer juist degenen, die geen kwaad zien in een kerstboom en zich verzetten tegen de in hun ogen al te sobere kerstfeestviering van de “traditionelen”, die zich het meest traditioneel gedragen. Het kan verkeren...
 
Ds. M. A. Kuyt, Huizen

Dit artikel is beantwoord door

Ds. M.A. Kuyt

• Geboortedatum:
  17-04-1957
• Kerkelijke gezindte:
  PKN (Hervormd)
• Woon/standplaats:
  Wijk en Aalburg
• Status:
  Inactief

48 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven