Muziek bij de Psalmen

Het boek der Psalmen is een prachtig bijbel/liedboek. David schreef en dichte vele psalmen en ook Asaf en anderen schreven er een aantal. Maar schreven zij naast de tekst die in de Bijbel vermeld staat ook muziek die bij die psalmen hoorden? En wat houdt de psalmberijming van 1773 in?

De Psalmen in Israël

Door alle eeuwen heen hebben de psalmen mensen getroost, bemoedigd, gesterkt en opgewekt om God te prijzen tot op de dag van vandaag. De eerste Psalmdichter ooit was Mozes met Psalm 90. Daarna volgde David met een zeventigtal Psalmen, al moet erbij gezegd worden dat “leDawid” niet alleen met ván David, maar ook met vóór David vertaald kan worden (een psalm door een ander gedicht, maar aan koning David opgedragen)! De nakomelingen van Korach brachten eveneens een aantal Psalmen voort, terwijl we in het Psalmboeken ook de namen van Asaf, Heman en Ethan aantreffen, dirigenten van de priesterkoren, die in de tijd van David betrokken waren bij de dagelijkse muziek in de tempel en daarom vrijgesteld van het gewone werk.

Rond het jaar 100 voor onze jaartelling kreeg het Hebreeuwse Psalmboek zijn huidige vorm, al moeten we wel bedenken dat zowel naar indeling als muziek dit boek anders is dan ‘ons’ Psalmboek. De indeling in vijf hoofstukken volgens in de Hebreeuwse Bijbel (ik hanteer de Stuttgartensia) is afgeleid van de vijf boeken van Mozes, de Thora, waarbij elk deel eindigt met een lofzang. Sommige psalmen vormen in de Hebreeuwse bijbel één geheel (9+10, 42+43), terwijl het Psalmboek ook kleinere bundels heeft opgenomen die we kennen als het ‘klein Hallel’ (113-118) en het ‘groot Hallel’ (120-135), ook bekend als de liederen Hamaälóth.

1773...

Bedenk dat de Psalmen zoals Israël die zong en zingt ánders klinken dan wij gewend zijn. Doorgaans werden de psalmen op een zangerige toon gereciteerd, terwijl er ook Psalmen zijn met een ‘gezongen’ melodie. Onvergetelijk was het donderdagmiddagcollege Hebreeuws van mevr. Ophira Shappiro, waarbij wij Psalm 118 leerden zingen zowel in de Hebreeuwse grondtaal (“Lammenatseach Shir mitsmor, harréoe l’Addonai, kol ha’arets...”) alsook op de voor deze psalm voorgeschreven melodie.

De melodieën, zoals gezongen binnen de hervormd-gereformeerde eredienst, opgenomen in de berijming van 1773, dateren grotendeels uit de (late) Middeleeuwen en zijn sterk bepaald door de reformatie (de namen van Louis Bourgeois, Maître Pierre, Marot, De Bèze prijken boven menige psalm). Daarbij schuwden zij niet om geheel of gedeeltelijk gebruik te maken van bestaande melodieën en kerktoonsoorten. Psalm 80 bijvoorbeeld is ontleend aan het Gregoriaanse Victimae Paschali Laudes. Opgemerkt zij hierbij dat de Gregoriaanse muziek grotendeels is terug te leiden op muziek zoals deze werd gezongen in de synagogale eredienst.

Calvijn vroeg in Genève aan getalenteerde musici of zij melodieën wilden maken voor de in het Frans vertaalde psalmen. Tussen 1539 en 1562 werden alle 150 psalmen voorzien van een melodie. Dankzij Petrus Datheen konden de Protestanten in de Lage Landen vier jaar later, in 1566, de psalmen in hun eigen taal zingen, want hij vertaalde het Franse Psalmboek in het Nederlands (door enkele gemeenten in Zeeland nog in gebruik). De Statenberijming van 1773 verving het nauwelijks zingbare ‘kreupelrijm’ van Datheen en wordt in veel hervormd-gereformeerde kringen, zij het in afnemende mate, nog gezongen ‘tot op de huidige dag...’

LeDawid

Wat David betreft, hij was -hoewel herder en koning- tegelijk ook een uitmuntend musicus, van wie de Bijbel wel vermeldt dat hij een instrument bespeelde, maar niet vermeldt of hij ook zelf psalmmelodieën heeft geschreven (het zal me niet verbazen als dat wel zo was). Denk aan Maarten Luther, die vele melodieën op zijn naam heeft staan, o.a. “Von Himmel hoch, Ein feste Burg, Nun bitten wir den Heil’gen Geist”, laatstgenoemde overigens op enkel zwarte toetsen. Wel weten we dat een aantal Psalmisten gebruik maakte van reeds bestaande (volks)melodieën, zoals “op Neginôth, over Jedúthun.”  Of neem nu Psalm 56, die gezongen dient te worden “op de melodie van Jonath Elem Rechokim”, dat is: “een duif in terebinten verre.” Helaas weten we niet (meer) op welke manier deze verre ‘terebintische duif’ gezongen werd...

Ds. M. F. van Binnendijk,
Rotterdam

Dit artikel is beantwoord door

Ds. M.F. van Binnendijk

• Geboortedatum:
  30-11-1963
• Kerkelijke gezindte:
  PKN (Hervormd)
• Woon/standplaats:
  Stadskanaal
• Status:
  Actief

170 artikelen

Dit panellid heeft meerdere artikelen geschreven