Vraag
Ik ben gereformeerd opgevoed, waarbij mij al voor de oorlog op de gereformeerde school een sterk anti-joods gevoel bijgebracht is o.a. door het lijdensverhaal. Dit is natuurlijk niet goed en omdat ik de anti-semitische houding van de kerk door de eeuwen heen in het algemeen, en die van Maarten Luther in het bijzonder, verafschuw, ben ik tot de volgende stelling gekomen: "De weg naar Auschwitz is geplaveid door het christendom..." Kunt U hier begrip voor hebben?
Antwoord
In uw stelling zit zeker een kern van waarheid, maar ik zou haar niet willen overnemen zonder daarbij toch wat nuances aan te brengen. In zijn boek "Anti-Judaïsme en de kerk" (Baarn, 1993) wijst de oudtestamenticus prof. dr. K. A. D. Smelik erop dat het werkelijke antisemitisme vooral 19eeeuwse wortels heeft en een reactie was op de beginnende assimilatie van Joden in o.a. Duitsland en Frankrijk na 1815. De voedingsbodem voor deze uiterst negatieve ideologie van linkse bodem (culminerend in daadwerkelijke uitvoering door een uiterst 'rechtse' groepering) was echter wel degelijk de bijna tweeduizend jaar oude anti-Joodse houding van de christelijke kerk. Deze houding moet het relatief slappe verzet in West-Europa tegen de nationaalsocialistische massamoord op de Joden mede hebben veroorzaakt.
Een totaal verkeerde uitleg van details in het kruisigingverhaal heeft deze langdurige christelijke grondhouding mede beïnvloed, weet Smelik. Voeg daarbij dat de vroege kerk zich al bewust afzette tegen haar Joodse oorsprong: zij profileerde zich "als een eigen religie, met eigen rituelen, tradities, kenmerken en levensstijl" (p. 147). Zo maakte zij het voor Joden ook steeds moeilijker om zich tot het christendom te bekeren.
Wel was het anti-judaïsme dat in de middeleeuwen opbloeide en zo bij de West-Europese bevolking ook in later eeuwen aanwezig bleef, "mede een wereldlijk verschijnsel." De in de kerk zeer invloedrijke Augustinus pleitte voor tolerantie ten opzichte van de Joden in de christelijke wereld. Als tweederangsburgers weliswaar, maar men moest toch niet proberen om hen te bekeren. Hun verspreiding over de wereld had de verspreiding van het christendom bevorderd en zij waren de hoeders en bewaarders van de Heilige Schrift.
Mede vanuit dat gezichtspunt werden Joden in Europa, vergeleken met belijders van andere, niet-christelijke godsdiensten en vergeleken met christelijke ketters, relatief ontzien. In ca. 385 werden de eerste belijders van een niet-orthodoxe vorm van het christendom door een christelijke Romeinse keizer ter dood gebracht en die verdediging van de orthodoxie met het zwaard zou zwaar zijn stempel drukken op christelijk Europa. "Heidenen en ketters werden uitgeroeid," schrijft Smelik (p. 101) "als zij zich niet wilden aanpassen aan de norm van de kerk."
De overheid voerde deze executies dus uit, menende de wil van de kerk te doen, maar het gebeurde vaak ook uit ándere motieven. Zo eisten de Spaanse koningen in de late Middeleeuwen bekeringen van moslims én Joden onder dwang, terwijl de kerkleiders daar bezwaar tegen maakten. De vorst wilde simpelweg maar één godsdienst in zijn rijk hebben. De verslechtering van de positie van de Joden in Spanje die daarmee inzette, had te maken met een economische recessie en dus, zo lijkt mij althans, met het zoeken van een ‘bliksemafleider’ voor gevoelens van ongenoegen. Precies zoals het daarna tijdens pogroms en andere vormen van Jodenvervolging nog talloze malen zou gaan.
Over het algemeen duldden de mensen in deze eeuwen geen afwijkingen van wat ‘normaal’ werd geacht. Joden die zich wel tot het christendom bekeerden maar toch varkensvlees bleven weigeren, werden bijvoorbeeld gemarteld. Van een theologisch verwoorde (christelijke) motivatie was bij al dit soort vormen van anti-judaïsme geen sprake.
Dat de erfenis van Luther een ideale voedingsbodem was voor de nazi’s in hun anti-Joodse agitatie, is juist. Historici hebben dat bevestigd. Maar de insteek van Luther was niét racistisch, zoals de visie van de nazi’s dat wel was. Het racisme van de nazi’s, ook ten opzichte van de Joden, was veel meer een 19eeeuwse wereldlijke ideologie. Luthers geschriften over de Joden werden in de 18e en de 19e eeuw ook amper gelezen. De nazi’s gebruikten Luther slechts omdat hij in hun kraam te pas kwam – van werkelijke continuïteit was geen sprake. Het nazisme had juist heel andere, niet-christelijke voorlopers en bronnen.
Dr. J. Zwemer
Dit artikel is beantwoord door
Dr. J. P. Zwemer
- Geboortedatum:09-07-1960
- Kerkelijke gezindte:PKN (Hervormd)
- Woon/standplaats:Serooskerke
- Status:Actief
Bijzonderheden:
Historicus en schrijverDit panellid heeft meerdere artikelen geschreven
Onze God en Vader, was en is een Jood en hoezo kunnen wij dan anti-Joods zijn?
Er wordt ook zo snel de schuld gegeven aan de Joden, maar ten diepste hebben de Romeinen Hem gekruisigd........
Zij (de Joden) hebben nu een bedekking, omdat wij Het Evanglie mochten ontvangen, dit ontroerd bij altijd en zodoende heb ik Zijn Volk, Zijn beminden (wat dat is en blijft het) van harte lief!!
Moest ook denken aan de volgende 2 gedichten:
Hij droeg onze smarten
T’en zijn de Joden niet, Heer Jesu, die u kruisten,
Noch die verraderlijk u togen voor ’t gericht,
Noch die versmadelijk u spogen in ’t gesicht,
Noch die u knevelden, en stieten u vol puisten,
T’en zijn de krijgslui niet die met hun felle vuisten
De rietstok hebben of de hamer opgelicht,
Of het vervloekte hout op Golgotha gesticht,
Of over uwe rok saam dobbelden en tuisten –
Ik ben ‘t, o Heer, ik ben ‘t die u dit heb gedaan,
Ik ben de zware boom die u had overlaân,
Ik ben de taaie streng waarmee Gij ging gebonden,
De nagel en de speer, de gesel die u sloeg,
De bloed-bedropen kroon die uwe schedel droeg,
Want dit is al geschied, helaas! om mijne zonden.
***********************************
Hij, die droeg mijn zonden,
Die mij redde van de dood.
Die mijn pijn droeg in Zijn wonden,
Zonder klacht:
Hij was een Jood.
Hij, die wist van al mijn zorgen,
die mij tilde uit de nood,
En die in een nieuwe morgen
Stralend schijnt,
Hij was een Jood.
Hij, die spoedig zal regeren,
Die mij Licht en Leven bood,
Hem die ieder zal vereren,
Als De Koning,
Was een Jood!
Hem, voor wie men zich zal buigen,
Klein en groot,
Die Gods Liefde kwam getuigen,
Werd geboren,
Als een Jood!
Hij, die alles heeft verdragen,
En ons in Zijn armen sloot,
Hij zal zeker van ons vragen,
Wat wij deden,
Met Die Jood!!
Ik ben het deze keer niet helemaal met je eens Johannes3vers16.
Jezus (God de Zoon) was/is een Jood, niet God de Vader.
Het waren onze zonden die Hem op het kruis brachten en de Romeinen waren het instrument. (overigens volkomen verantwoordelijk voor hun daden, net als de Joden en wij)
Je maakt volkomen terecht de opmerking dat het Jezus was die Joods was en is en ook Hebreeuws sprak (zie wat Paulus zegt over zijn ontmoeting op de weg naar Damascus, een stem sprak tot mij in het Hebreeuws). In mijn ontzettende verbazing op de vraag, schreef ik snel een reactie en had het niet goed doorgelezen!
Dat is ook precies wat ik bedoel en natuurlijk zijn de Romeinen het instrument geweest, maar er wordt zo vaak onterecht gewezen naar de Joden en dat doet mij pijn! Zie ook het eerste gedicht wat ik heb overgenomen!
Bedankt voor je aanvulling en dan kan ik het even recht zetten zoals ik het heb bedoel. Hopelijk is het zo duidelijk!
